Kościoły
Lokalizacja: Odporyszów, powiat Tarnów (50.151324, 20.914314)
Budowa: 1672 - 1702
Styl: barok
HISTORIA. Pierwsza wzmianka o parafii w Odporyszowie pochodzi z 1470 r., chociaż powstała ona zapewne jeszcze w 2. połowy XIV w. Przed rokiem 1610 tutejsza parafia została zniesiona i przyłączona do parafii w Żabnie. Dopiero w 1905 r. biskup tarnowski Leon Wałęga przywrócił kościołowi w Odporyszowie prawa parafialne, jednocześnie powierzając duszpasterstwo zgromadzeniu księży misjonarzy. Pierwszy wzmiankowany kościół w Odporyszowie p.w. św. Małgorzaty był drewniany i istniał od XV do XVIII w. Obecny kościół został zbudowany w latach 1672-1702 staraniem ks. Jacka Pokorskiego, z fundacji rodzin Stadnickich i Makowieckich. Konsekracji świątyni dokonał w 1716 r. biskup sufragan krakowski Michał Szembek. Kościół został uszkodzony podczas I wojny światowej w 1915 r. i następnie odnowiony. W 1928 r. zbudowano nową zakrystię według projektu architekta Edwarda Okonia a pierwotną przekształcono na kaplicę.
ARCHITEKTURA. Barokowy, o charakterze świątyni odpustowej, murowany z cegły, otynkowany. Jednonawowy, z krótkim prezbiterium zamkniętym ścianą prostą, przy którym od północy stara zakrystia, obecnie kaplica, a od południa nowa zakrystia. Nawa szersza i wyższa z kruchtą od północy. Ściany na zewnątrz o podziałach lizenowych, elewacje frontowa i zamykająca prezbiterium, zwieńczone trójkątnymi szczytami. W szczycie nad prezbiterium kamienne posągi MNP i nieokreślonego biskupa. Nad nawą i prezbiterium dachy dwuspadowe, z wieżyczką na sygnaturkę nad nawą z 1921 r. o barokowej formie. Wnętrze nakryte sklepieniami kolebkowymi z lunetami, ściany rozczłonkowane pilastrami dźwigającymi belkowanie oraz ślepymi arkadami. Chór muzyczny rokokowy. Nowa zakrystia zbudowana na planie ośmioboku, nakryta hełmem z latarnią.
WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Polichromia figuralna i dekoracyjna, eklektyczna z około 1930 r., odnowiona w 1958 r. przez Józefa Nawałkę. Na wschodniej ścianie nawy zachował się fragment polichromii barokowej z XVIII w., przedstawiający siedem grzechów głównych oraz postaci śś. Jacka i niezidentyfikowanego zakonnika. Wyposażenie przeważnie rokokowe z 2. połowy XVIII w. Witraże w oknach z 1927 r., wykonane w krakowskiej firmie Żeleńskich. Ołtarz główny z fundacji Jana Stadnickiego z 1751 r., flankowany kolumnami i pilastrami, z rzeźbami śś. Jana Chrzciciela i Ekspedyta oraz z łaskami słynącym obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem ze śś. Wojciechem i Stanisławem, renesansowym z 2. połowy XVI w., w sukienkach barokowych, metalowych z 1. połowy XVIII w., koronowany w 1937 r. przez biskupa tarnowskiego Franciszka Lisowskiego. Cztery ołtarze boczne z 3. ćwierci XVIII w. z obrazami m.in.: św. Katarzyny z XVIII w.; Chrystusa Bolesnego z 1. połowy XIX w.; św. Józefa z XX w., malowany przez ks. Henryka Krzyszkowskiego. Chrzcielnica marmurowa z początku XIX w. Ambona rokokowa z przełomu XVIII/XIX w. Organy 11-głosowe, rokokowe z XVIII w., przerabiane w 1848 r. oraz w 1904 r. Obrazy: św. Barbara, barokowy z 1764 r., sygnowany przez Łukasza Orłowskiego. Stacje Męki Pańskiej z 1849 r. Krucyfiks barokowy z XVIII w.
DZWONNICA wolno stojąca przy kościele, podwyższona w 2. poł. XVIII w., lub wtedy wzniesiona. Spalona w 1915 r., odbudowana. Barokowa, murowana, otynkowana, z bramą w przyziemiu, nakryta hełmem z latarnią. Zawieszony na niej dzwon odlany został w 1925 r. w Udine we Włoszech.
Tekst umieszczony 30.07.2008, aktualizowany 12.01.2020
Rysunek kościoła wyk. Marceli Stohandel ok. 1865 r. (przechowywany w zbiorach Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie).
LITERATURA
Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. I, Województwo krakowskie, z. 5, Powiat dąbrowski, Warszawa 1953
Kornecki M., Kościoły diecezji tarnowskiej [w:] Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1972, Tarnów 1972
Krupiński A., Zabytki urbanistyki i architektury województwa tarnowskiego, Kraków 1989
Pasternak P., Katalog organów w diecezji tarnowskiej, maszynopis
Strona internetowa: http://sanktuariumodporyszow.pl (dostęp 12.01.2020)
