Talowski Teodor

Szczegóły: | Opublikowano: 25 wrzesień 2016 | Odsłony: 6813

Teodor Talowski polski architekt, urodził się 23 marca 1857 r. w Zasowie koło Tarnowa, zmarł 1 maja 1910 r. we Lwowie. Szkołę średnią ukończył w Krakowie. W 1875 r. wyjechał na studia architektoniczne do Wiednia, skąd po dwóch latach przeniósł się do Lwowa. Tam studiował m.in. u prof. Juliana Zachariewicza. W 1881 r. powrócił do Krakowa gdzie został asystentem rysunku a od 1885 r. profesorem rysunku i budownictwa w Wyższej Szkole Technczno-Przemysłowej. W 1900 r. przeniósł się do Lwowa i przyjął stanowisko profesora na tamtejszej Politechnice. Wykładał do 1906 r. kiedy to uległ ciężkiej chorobie, która doprowadziła do jego śmierci. Teodor Talowski słynął jako doskonały rysownik, przede wszystkim jednak był wybitnym architektem. Projektowane przez niego budowle posiadają niezwykłe bogactwo form i często łączą elementy wielu stylów architektonicznych: historyzmu, secesji i modernizmu. Teodor Talowski zaprojektował kilkadziesiąt kościołów. Siedem z nich znajduje się na terenie Diecezji Tarnowskiej, są to kościoły: Najśw. Serca Pana Jezusa (dawniej św. Elżbiety) i św. Kazimierza w Nowym Sączu, w Chorzelowie, Lubzinie, Nagoszynie, Przyszowej i Wadowicach Górnych. Pozostałe kościoły powstały m.in. w w Dobrzechowie, Kaczyce (Cacica - Rumunia), Kamieniu, Kraczkowej, Krościenku Wyżnym, Libiążu, Osobnicy, Suchej Beskidzkiej i Tarnopolu (Ukraina). Dużym sukcesem i zarazem ukoronowaniem twórczości Talowskiego było zwycięstwo w konkursie na projekt kościoła św. Elżbiety we Lwowie. Tę ogromną budowlę wznoszono w latach 1904-11 i ukończono już po śmierci architekta. Dorobek Talowskiego nie ogranicza się tylko do architektury sakralnej. Projektował kamienice mieszkalne, wille, pałace, szkoły i szpitale. Szczególnie wiele projektów zrealizował Talowski w Krakowie. Należy do nich interesujący zespół kamienic przy ul. Retoryka: nr 1 "Pod śpiewającą żabą"; nr 3 z sentencją Festina Lente, nr 9 "Pod Osłem" i nr 15 z sentencją Długo myśl - prędko czyń. Oryginalną formę ma dom własny architekta przy ul. Karmelickiej 35 tzw. kamienica "Pod Pająkiem". Inne projekty zrealizowane na terenie Krakowa to szpital bonifratrów, wiadukt nad ul. Lubicz, elektrownia przy ul. Łobzowskiej oraz rozbudowa gmachu Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół". Z rezydencji prywatnych projektowanych przez Talowskiego warto wymienić pałace w Ściborzycach i Grodkowicach, wille Dembowskiego w Bochni i Wangego we Lwowie. Architekt projektował też małą architekturę, m.in. kaplice grobowe w Chrzanowie i Kobylance, mauzoleum Skrzyńskich w Zagórzanach, grobowiec Skarszewskich w Przyszowej oraz grobowiec rodzinny na Cmentarzu Rakowickim. Talowski był też autorem pracy "Projekta kościołów", mającej charakter wzornika, wydanej w Krakowie w 1897 r., co ugruntowało jego renomę jako architekta kościołów. Później liczne projekty świątyń publikował Talowski w prasie fachowej: "Czasopismo Techniczne" i "Architekt".

Obiekty Sakralne:

- Dobrzechów, kościół św. Stanisława (1888-93)
- Sucha Beskidzka, kościół Nawiedzenia NMP (1895-1908)
- Łańcut, kościół św. Stanisława (1896-90), z wykorzystaniem murów poprzedniej świątyni
- Nowy Sącz, kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa, dawniej p.w. św. Elżbiety (1897-98)
- Kamień (pow. Rzeszów), kościół NSPJ (1901)
- Stojanów (Ukraina), kościół (1901)
- Przyszowa, kościół św. Mikołaja (1901-06)
- Otynia (Ukraina), kościół (1902-1905)
- Tarnopol, kościół Matki Bożej Nieustającej Pomocy (1903-08), zburzony
- Kaczyka (Rumunia), kościół Wniebowzięcia NMP (1904)
- Lubzina, kościół św. Mikołaja (1904-06), wprowadzenie zmian w projekcie K. Zaremby
- Libiąż, kościół Przemienienia Pańskiego (1904-11)
- Laszki (pow. Jarosław) kościół śś. Zofii i Szczepana (1905)
- Bóbrka, kościół NSPJ (1905)
- Osobnica, śś. Stanisława i Jadwigi Śląskiej (1906)
- Chorzelów, kościół Wszystkich Świętych (1907)
- Lwów, kościół św. Elżbiety (1904-11)
- Nowy Sącz, kościół św. Kazimierza (1908-12)
- Krościenko Wyżne, kościół św. Marcina (1908-14)
- Kraczkowa, kościół św. Mikołaja (1911-13)
- Kamionka Bużańska (Ukraina), kościół Wniebowzięcia NMP (1911-20)
- Wadowice Górne, kościół św. Anny (1913)
- Nagoszyn, kościół św. Antoniego (1922-25)

Obiekty użyteczności publicznej:

- Kraków, mmach Towarzystwa Gimnastycznego Sokół, ul, Piłsudskiego 27, dobudowa wschodniej części (1894)
- Jarosław, ratusz w Jarosławiu, przebudowa współnie z F. Dolińskim (1894-1909)
- Kraków, gmach Szpitala Bonifratrów ul. Trynitarska (1897-1906), nadbudowa drugiego piętra (1929-33)
- Jarosław, gmach Towarzystwa Gimnastycznego Sokół (1899-1904)
- Okocim, szpital i szkoła (1900)
- Dębica, gmach Gimnazjum (1900)
- Nowy Targ, gmach Gimnazjum, pl. Krasińskiego 1 (1905-08)
- Pilzno, gmach Towarzystwa Gimnastycznego Sokół, ul. Legionów 31 (1906-08)
- Kraków, budynek elektrowni ul. Łobzowska 9 i Biskupia (przed 1910)

Rezydencje i domy prywatne:

- Kraków, dom własny Talowskiego, ul. Batorego 26 (1885)
- Kraków, kamienica "Pod Pająkiem", dom własny Talowskiego, ul. Karmelicka 35 (1888)
- Goszyce, nowy Dwór (1888)
- Kraków, kamienica "Pod śpiewającą Żabą", ul. Retoryka 1 (1889-90)
- Kraków, kamienica, ul. Retoryka 3 (1891)
- Kraków, kamienica "Festina Lente", dom własny Talowskiego, ul. Retoryka 7 (1887), nadbudowa trzeciego piętra (1929)
- Kraków, kamienica Pod Osłem, ul. Retoryka 9 (1891)
- Kraków, kamienica, ul. Retoryka 15 (1888)
- Kraków, kamienica, ul. Smoleńsk 18 (1887)
- Kraków, kamienica J. Rottera, ul. Smoleńsk 20 (1888-89)
- Ściborzyce, pałac Popielów (1889)
- Kraków, kamienica, ul. Długa 54 (1891)
- Cianowice, dwór Dobieckich (1892)
- Michałowice, pałac Dąbrowskich (1892-97)
- Kraków, kamienica Goetzów-Okocimskich, ul. św. Jana 3 (1896-97)
- Kraków, kamienica Z. Bednarskiej, ul. Pędzichów 19 (1897)
- Lubzina, pałac Skrzeczyńskich (1899)
- Lwów, willa J. Wangego, ul. Franki 114, dawniej św. Zofii 30 (1899)
- Bochnia, willa Dembowskiego, ul. 3 Maja 3 (1900)
- Grodkowice, Pałac Żeleńskich w Grodkowicach (1900-02)
- Kraków, kamienica, Rynek Główny 6 i Sienna 1, elewacja od ul. Siennej (po 1900)

Inne obiekty:

- Kraków, wiadukt kolejowy nad ul. Lubicz (1896-98)
- Kobylanka, kaplica Skrzyńskich przy kościele (1898)
- Chrzanów, cmentarz parafialny, kaplica Loewenfeldów (1898-1900)
- Kraków, cmentarz Rakowicki, grobowiec Talowskich i Paszkowskich, kw. W
- Przyszowa, grobowiec Skarszewskich
- Zagórzany, mauzoleum Skrzyńskich
- Kraków, kościół kapucynów, epitafium Wincentego Jabłońskiego

Tekst umieszczony 30.08.2007, poprawiony 17.12.2015

LITERATURA

Beiersdorf Z., Kościoły Teodora M. Talowskiego w Diecezji Tarnowskiej, Currenda, nr 4-6, 1986
Chrzanowski T., Dom "Pod Pająkiem", [w:] Spotkania z zabytkami, numer specjalny/2001
Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013
Lwów. Ilustrowany przewodnik, wyd. VIA NOVA, Wrocław 2001
Opaska J., Dzieło Talowskiego, [w:] Spotkania zabytkami 3/2000
Żabicki J., Leksykon zabytków architektury Małopolskie i Podkarpacia, wyd. Arkady 2013
Strona internetowa: http://talowski.pl/slusarz/?page=home
Film dokumentalny: http://www.youtube.com/watch?v=puCYZOwicxs

Kościoły projektowane przez Talowskiego: