Kościoły

Tuchów, kościół św. Jakuba

Lokalizacja: Tuchów, powiat Tarnów, ul. Kościuszki 8A (49.896477, 21.053200)
Budowa: 1791 - 1794
Styl: barok

HISTORIA. Parafia w Tuchowie została założona przypuszczalnie w XII w. przez benedyktynów tynieckich. Jednak pierwsza wzmianka o jej istnieniu pochodzi dopiero z 1321 r. i wymienia proboszcza imieniem Saulus. Do 1460 r. parafia istniała przy kościele Nawiedzenia NMP a następnie przeniesiona została do kościoła św. Jakuba. Niewielki drewniany kościół pod tym wezwaniem został zbudowany w 1458 r. i niebawem wraz z całą parafią został przekazany opactwu benedyktynów w Tyńcu, w ich posiadaniu pozostawał do 1830 r. Około 1627 r. drewnianą świątynię zastąpiono kościołem murowanym, który jednak spłonął w czasie pożaru w 1789 r. Obecny kościół wzniesiony został w latach 1791-94 z fundacji opactwa benedyktynów w Tyńcu. Poświęcony został w 1797 r. przez Floriana Amanda Janowskiego, ostatniego przed kasatą opata tynieckiego i pierwszego biskupa tarnowskiego. W latach 1893-95 proboszczem był późniejszy arcybiskup Karol Przegonia Hryniewiecki. W ostatnich latach kościół przeszedł gruntowny remont m.in. wzmocniono mury, wykonano nową elewację i wymieniono więźbę dachową.

ARCHITEKTURA. Późnobarokowy kościół murowany z cegły i kamienia, otynkowany. Trójnawowy, bazylikowy, ze słabo wyodrębnionym, zamkniętym półkoliście prezbiterium, przy którym od północy zakrystia ze skarbcem na piętrze. Od zachodu wieża wtopiona w korpus a od południa niewielka kruchta. Wieża dwukondygnacjowa, o zaokrąglonych narożach, nakryta hełmem baniastym ze zdwojonymi, ślepymi latarniami. Na zewnątrz ściany o podziałach lizenowo-ramowych obwiedzione wydatnym gzymsem koronującym. Fasada zachodnia częściowo zryzalitowana; w jej części środkowej, nad gzymsem trójkątny przyczółek, wtopiony w pozorną attykę, zwieńczoną wazonami po bokach wieży. Dach dwuspadowy, nakryty blachą. Wnętrze nakryte sklepieniami żaglastymi na gurtach. Ściany rozczłonkowane pilastrami o rokokowych głowicach. Chór muzyczny wsparty na trzech arkadach filarowych, z parapetem wklęsło-wypukłym o dekoracji rokokowej, ze stiukowymi kartuszami, na środkowym herb i insygnia biskupa Janowskiego. 

WYSTRÓJ I WPOSAŻENIE WNĘTRZA w dużej części rokokowe z XVIII w. Polichromia. Na sklepieniu figuralna ujęta w plafony listwowe, malowana w 1952 r. przez Romualda Regułę. W kaplicach MB Różańcowej i św. Benedykta malowana według projektu Włodzimierza Kunza. Ołtarz główny rokokowy z 1864 r., wykonany przez Józefa Brzostowoskiego z Krakowa, architektoniczny, ujęty w osiem kręconych kolumn, z rzeźbami MB Bolesnej, śś. Jana, Marii Magdaleny i Marii, w zwieńczeniu w promienistej glorii Oko Opatrzności i gołębica oraz rzeźby Archanioła Michała i dwóch siedzących aniołów. W polu głównym krucyfiks barokowy? a na zasuwie obraz św. Jakuba, malowany przez Nikodema Strzegockiego przed rokiem 1800. Ołtarze boczne 1-2. w nawach bocznych, rokokowo-klasycystyczne, częściowo stiukowe; w nich obrazy: Matki Boskiej Różańcowej z ok. 1800 r. i św. Benedykta z XIX w.; 3. rokokowy z XIX w.; 4-5. w nawie przy prezbiterium, wyk. ok. 1940 r., ze stiukowymi festonami ponad nowymi ołtarzami z obrazami Serca Pana Jezusa i św. Antoniego. Ambona rokokowa z baldachimem i stiukowym pludamentem. Prospekt organowy, rokokowy z 1800 r., w nim organy 14-głosowe wykonane w 1916 r. przez firmę Rieger-Jaegerndorf. Chrzcielnica rokokowa w niszy ze stiukową ramą rzeźbioną. Tron opacki z ozdobnym zwieńczeniem, dwie stalle, dwa konfesjonały oraz dwa rzędy ławek, rokokowe z XVIII/XIX w. Kropielnica kamienna, renesansowa, z XVII w.? Rzeźby: 1. Krucyfiks późnobarokowy z XVIII w.; 2. Chrystus upadający pod krzyżem, barokowo-ludowy z pocz. XIX w. Na wieży dzwony: 1. św. Jakub z 1636 r.; 2-3. Maria i Józef, oba wykonane w 1955 r. przez firmę Emila Kozłowskiego z Wrocławia. Tablice pamiątkowe: 1. upamiętniająca ofiary terroru hitlerowskiego z parafii Tuchów; 2. wotum wdzięczności Bogu za papieża Polaka, ufundowana przez Tuchowskie Towarzystwo Prywatnych Przedsiębiorców w 1999 r.

Tekst umieszczony 11.09.2003,  ostatnio aktualizowany 14.01.2006
Rzut poziomy za: Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013

LITERATURA

Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982
Kamienie milowe. Tuchowskie jubileusze końca wieku, opr. zb. pod red. J. Kozioła, Tuchów 2000
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. I, Województwo krakowskie, z. 11, Powiat nowosądecki, Warszawa 1953
Kornecki M., Kościoły diecezji tarnowskiej [w:] Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1972, Tarnów 1972
Krupiński A., Zabytki urbanistyki i architektury województwa tarnowskiego, Kraków 1989
Pasternak P., Katalog organów w diecezji tarnowskiej, maszynopis

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł