Kościoły

Zakliczyn, kościół św. Idziego

Lokalizacja: Zakliczyn, powiat Tarnów, Mickiewicza 28A (49.856320, 20.803064)
Budowa: 1739-68
Styl: późny barok

HISTORIA. Parafia w Zakliczynie powstała z fundacji tynieckich benedyktynów być może już w XII w., pierwsza wzmianka o jej istnieniu pochodzi z 1326 r. Poprzedni kościół był obiektem drewnianym z murowaną kaplicą i zakrystią wzniesionymi w 1. połowy XVII w. Został zniszczony w wyniku pożaru w 1735 r. Obecny kościół zbudowano w latach 1739-68, z zachowaniem murowanych części dawnego kościoła. Wieża została nadbudowana około 1920 r. w miejsce poprzedniej zburzonej w 1835 r.

ARCHITEKTURA. Późnobarokowy z wczesnobarokową kaplicą. Murowany z cegły i kamienia, otynkowany. Korpus jednonawowy, z pięcioprzęsłowym z prezbiterium zamkniętym ścianą prostą, przy którym od północy zakrystia. Przy nawie od północy kaplica połączona z zakrystią, od zachodu wieża z przedsionkiem w przyziemiu a od południa niewielka kruchta. Ściany na zewnątrz kościoła obwiedzione pilastrami wspierającymi belkowanie. Fasada zachodnia ze szczytem wygiętym, wtopionym w wieżę czworoboczną, nakrytą hełmem baniastym. Fasada wschodnia zwieńczona trójkątnym szczytem, w niej malowidła wykonane w 1955 r. przez Józefa Strojnego: w szczycie MB Różańcowa ze św. Dominikiem, na ścianie św. Idzi, poniżej rzeźbiona grupa Ukrzyżowania z XVIII/XIX w. Nad prezbiterium i nawą dach dwuspadowy o wspólnej kalenicy z baniastą wieżyczką na sygnaturkę z latarnią, nad zakrystią dach pulpitowy. Kaplica kwadratowa, nakryta kopułą na pendentywach z latarnią, ściany wewnątrz i na zewnątrz o podziałach pilastrowych. Wnętrze kościoła zostało rozczłonkowane zdwojonymi pilastrami dźwigającymi wydatne belkowanie. W kościele sklepienia kolebkowe z lunetami, w prezbiterium dekorowanymi stiukowymi ramami, w nawie dzielonymi gurtami. W zakrystii sklepienia kolebkowo-krzyżowe ze stiukowymi żebrami i rozetą z XVII w. W tęczy krucyfiks z aniołkami, rokokowy z 2. poł. XVIII w. Portal do zakrystii renesansowy, być może pochodzący z zamku w Melsztynie, w nim drzwi żelazne okute.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Polichromia wnętrz wykonana w 1966 r. według projektu Tadeusza Knausa. Poza tym w stiukowych otokach na sklepieniu prezbiterium sceny figuralne o charakterze barokowym z XVIII w. W kaplicy przedstawienia figuralne, barokowe z 2. połowy XVII w. Ołtarz główny rokokowy z 1768 r. wykonany być może przez Piotra Korneckiego. W polu środkowym obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, późnorenesansowy z 2. poł. XVI w., na zasuwie obraz Ukrzyżowania, późnobarokowy z 2. poł. XVIII w., po bokach bramki, nad którymi rzeźby śś. Stanisława bpa i Wojciecha; w zwieńczeniu obraz św. Idziego późnobarokowy z 2. poł. XVIII w., po bokach rzeźby czterech ewangelistów i aniołów, tabernakulum z tronem, rokokowe, współczesne ołtarzowi. Cztery ołtarze boczne, rokokowe z 1768 r., wykonane być może przez Piotra Korneckiego: 1. lewy przy tęczy z nową rzeźbą Serca Pana Jezusa w polu głównym i rzeźbami dwóch niezidentyfikowanych świętych po bokach; w zwieńczeniu obraz św. Mikołaja z 2. poł. XVIII w.; 2. prawy przy tęczy; w polu środkowym obraz św. Anna nauczająca Maryję z XVIII/XIX w., po bokach rzeźby św. Barbary i nierozpoznanej męczennicy, w zwieńczeniu obraz św. Zofii z córkami z 2. poł. XVIII w., na mensie ustawiony obraz Veraikon, barokowy, w sukienkach srebrnych z 2. ćw. XVIII w.; 3. lewy w nawie; w polu środkowym obraz św. Józefa z 1875 r., po bokach rzeźby śś. Jana Nepomucena i Katarzyny, w zwieńczeniu obraz św. Władysława z 2. poł. XVIII w.; 4. prawy w nawie; w polu środkowym obraz św. Tekli z 2. poł. XVIII w., po bokach rzeźby śś. Rocha i Sebastiana, w zwieńczeniu obraz niezidentyfikowanej męczennicy z 2. poł. XVIII w. Ołtarz w kaplicy, barokowy z 1. poł. XVII w., wg tradycji pochodzący z kaplicy zamku melsztyńskiego; w polu środkowym rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XIX/XX w., po bokach rzeźby śś. Szymona i Judy Tadeusza. Chrzcielnica barokowa z 1684 r., marmurowa z datą na podstawie. Ambona rokokowa z ok. 1768 r., wyk. być może przez Piotra Korneckiego, z rzeźbami czterech ojców kościoła na parapecie korpusu podtrzymywanego przez anioła oraz rzeźbą Chrystusa Dobrego Pasterza na baldachimie. Konfesjonał rokokowy z 2. poł. XVIII w. Stalle oraz dwa konfesjonały neobarokowe z 1966 r., na stallach płaskorzeźby: Chrystus ustanawiający Sakrament Ołtarza i Chrystus nauczający. Organy 22-głosowe wykonane przez Stanisława Wilewskiego z Nockowej 1972 r. Obrazy: 1. św. Andrzej Bobola; 2. św. Franciszek z Asyżu, oba malowane około 1960 r. przez Waleriana Kasprzyka. Rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego, rokokowa z 2. poł. XVIII w.

Na cokołach ogrodzenia kamienne płaskorzeźby: Ogrojec, Pieta i Trzeci Upadek, zapewne z XVIII w.

Tekst umieszczony 04.01.2004, ostatnio aktualizowany 21.10.2020
Rzut poziomy za: Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013

LITERATURA

Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. I, Województwo krakowskie, z. 3, Powiat brzeski, Warszawa 1953
Kornecki M., Kościoły diecezji tarnowskiej, [w:] Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1972, Tarnów 1972
Krupiński A., Zabytki urbanistyki i architektury województwa tarnowskiego, Kraków 1989
Pasternak P., Katalog organów w diecezji tarnowskiej, maszynopis

Zakliczyn, kościół św. Idziego

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł