Kościoły

dawna cerkiew greckokatolicka św. Jakuba

Powroźnik - miejscowość w powiecie nowosądeckim (województwo małopolskie).
HISTORIA. Parafię grecko-katolicką w Powroźniku erygował w 1637 r. biskup krakowski Jakub Zadzik. Obecna cerkiew jest jeszcze starsza i jak wykazały najnowsze badania została zbudowana w 1600 r. Jest uważana za najstarszą cerkiew drewnianą w polskich Karpatach. W 1643 r. prawdopodobnie nadbudowana została kaplica nad babińcem, zaś w 1778 r. dostawiono wieżę. W latach 1813-14 przesunięto cerkiew na obecne miejsce. Poprzednio stała bliżej potoku Muszynka i co jakiś czas zagrażały jej powodzie. Zapewne wtedy też zbudowano obecne prezbiterium a stare zamieniono w zakrystię. Od 1947 r. cerkiew użytkowana jest jako kościół, zaś w 1951 r. biskup tarnowski Jana Stepa erygował w Powroźniku parafię w obrządku rzymskokatolickim. W 2013 r. cerkiew została wpisana na listę światowego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego UNESCO wraz z 7 innymi cerkwiami z terenu południowej Polski.
ARCHITEKTURA. Cerkiew łemkowska w typie północno-zachodnim. Drewniana, pobita i pokryta gontem, wzniesiona w konstrukcji zrębowej. Trójdzielna, złożona z prezbiterium, szerszej nawy i babińca. Nad babińcem wieża o konstrukcji słupowej, o pochyłych ścianach z nadwieszaną izbicą. Wieża poprzedzona jest niewielkim przedsionkiem. Prezbiterium zamknięte jest ścianą prostą, od północy przylega do niego zakrystia (dawne prezbiterium), zamkniętą trójbocznie. Nad nawą dach namiotowy, zaś nad prezbiterium i zakrystią dachy kalenicowe. Każda z trzech części nakryta jest baniastym hełmem, zwieńczonym krzyżem. Wewnątrz nawa nakryta uskokowym sklepieniem w formie namiotu. Babiniec nakryty stropem płaskim, w prezbiterium także strop płaski z fasetą, zaś w zakrystii pozorne sklepienie kolebkowe. Polichromia z 1607 r. zdobi ściany dawnego prezbiterium (obecnie zakrystii) i stanowi cenny przykład cerkiewnych malowideł ściennych. Na sklepieniu widnieje przedstawienie Boga Ojca, na ścianie północnej Duch Święty, Ukrzyżowanie i Złożenie do Grobu, na ścianie wschodniej sceny z życia Maryi i Chrystus, niżej napis fundacyjny a na dole walka św. Jakuba z Aniołem i św. Jan Chrzciciel, wreszcie na ścianie zachodniej dalsze sceny z życia Maryi i Chrystusa a pod nimi Wjazd do Jerozolimy.
WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Ikonostas z lat 1743-44, ustawiony w prezbiterium. Na pierwotnym miejscu znajdują się ikony z wizerunkami proroków oraz z rzędu Deesis, gdzie w miejsce ikony Pantokratora wstawiona jest ikona Koronacji Matki Bożej. Pozostałe części ikonostasu ustawione są przy wschodniej ścianie prezbiterium. Ołtarz główny z XVII w. z ikoną Matki Bożej z Dzieciątkiem i Mandylionem powyżej, pochodzącymi z pierwotnego ikonostasu z XVII w. Ołtarz boczny w nawie, barokowy z XVIII w. z obrazem Chrystusa u Słupa. Ikony zawieszone na ścianach: Sąd Ostateczny, wykonany w 1623 r. przez Pawłentego Radymnego, (najstarsza ikona w kościele); Pieta z 1646 r.; Biczowanie Chrystusa z XVII w.; prorok Aaron z XVII w.; Wniebowzięcie NMP z XVII w.; św. Jakuba z lat 30-tych XVII w.; Chrystus nauczający z XVII w.; Matka Boska z Dzieciątkiem z XVIII w. Dzwon odlany zapewne w 1615 r.

Tekst umieszczony 02.11.2009
Rzut poziomy za: Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013

LITERATURA

Cerkwie drewniane Karpat. Polska i Słowacja, opr. zb., Pruszków 2003
Kornecki M., Kościoły diecezji tarnowskiej [w:] Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1972, Tarnów 1972

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł