Biogramy
Matejko Jan
Marek Sztorc
Jan Matejko (1838-1893), wybitny przedstawiciel malarstwa historycznego, portrecista i autor polichromii. Większość swego życia spędził w Krakowie, gdzie się urodził i zmarł. W latach 1852-58 kształcił się w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, potem przez pół roku w Akademii monachijskiej. Odbył liczne podróże zagraniczne do Paryża, Wiednia, Włoch, Turcji, Czech i na Węgry. Od 1873 r. był dyrektorem krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych (odmówił objęcia podobnej funkcji w Akademii Sztuk Pięknych Pradze). Był członkiem Krakowskiego Towarzystwa Naukowego, członkiem nadzwyczajnym Akademii Umiejętności oraz wielu europejskich towarzystw naukowych i akademii artystycznych. Był członkiem komitetu odbudowy Wawelu, brał też udział w restauracji sukiennic i kościoła Mariackiego, do którego zaprojektował polichromię (1889-91). Matejkę uznaje się za twórcę polskiej szkoły malarstwa historycznego, która miała wielkie znaczenie w kształtowaniu polskiego patriotyzmu w czasach niewoli. Matejko stworzył cykl wielkich kompozycji poświęconych dziejom Polski m.in. Unia Lubelska (1869), Stefan Batory pod Pskowem (1872), Bitwa pod Grunwaldem (1878), Hołd Pruski (1882), Sobieski pod Wiedniem (1883), Kościuszko pod Racławicami (1888) czy Konstytucja 3 maja (1891). Wykonał też szereg szkiców olejnych Dzieje cywilizacji w Polsce (1888). Matejko był też autorem licznych studiów pejzażowych, widoków architektonicznych i scen rodzajowych. Ważną cechą płócien Matejki było widowiskowe ujęcie wielka ekspresja, sprzyjająca pokazywaniu wizji przeszłości, nasyconych głęboką treścią patriotyczną. Był wybitnym portrecistą, wykonał m.in. portrety swoich dzieci, żony Teodory, Józefa Dietla, Stanisława Tarnowskiego oraz swój autoportret. Jego portrety charakteryzuje wyczucie psychiki osoby portretowanej i wielka siła oddziaływania. Matejko był genialnym rysownikiem. Dużą popularność przyniósł mu cykl rysunków Poczet królów i książąt polskich (1890). Artysta był częstym gościem w Wiśniczu Nowym ponieważ stamtąd pochodziła jego żona Teodora z Giebułtowskich. Artysta wykonał wiele rysunków miasteczka, dzięki którym wiemy jak wyglądał Wiśnicz Nowy przed wielkim pożarem w 1863 r. Obok projektu polichromii w kościele Mariackim Matejko wykonał również projekty polichromii do kościoła w Ujanowicach oraz całego wystroju kaplicy św. Kingi w bocheńskiej farze. Zaprojektował także metalowe sukienki do łaskami słynącego obrazu Matki Boskiej Pocieszenia w kościele karmelitów w Pilźnie. W kilku kościołach znajdują się też namalowane przez Matejkę obrazy ołtarzowe: u klarysek w Starym Sączu, w Nowym Wiśniczu - Wskrzeszenie Łazarza oraz w Starym Wiśniczu - Matki Boskiej ze śś. Kingą i Wojciechem, malowany wspólnie ze swym uczniem Florianem Cynkiem. Obraz Matejki przedstawiający śś. Cyryla i Metodego znajduje także w bazylice w Velehradzie na Morawach.
Tekst umieszczony 11.09.2003, ostatnio aktualizowany 14.07.2007
LITERATURA
Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982
Sztuka świata. Leksykon L-Z, t. 13, Warszawa 2000
Strona internetowa: www.culture.pl/pl/culture/artykuly/os_matejko_jan
