Dawne kościoły
Nowy Wiśnicz - miasto w powiecie bocheńskim (województwo małopolskie).
HISTORIA. Zbudowany z fundacji Stanisława Lubomirskiego, wojewody krakowskiego jako wotum za zwycięstwo chocimskie, przez architekta włoskiego Matteo Trapolę w latach 1631-35. Kościół miał pełnić funkcję mauzoleum rodowego Lubomirskich a sam klasztor miał być fortecą wspomagającą wiśnicki zamek. Kościół został konsekrowany w 1635 r. W posiadaniu karmelitów znajdował się do 1783 r. kiedy to decyzją władz austriackich konwent uległ kasacie a zakonnicy przenieśli się do Lwowa. Zabudowania klasztorne zamieniono na więzienie a kościół został przemianowany na kaplicę więzienną. Podczas II wojny światowej mieścił się tutaj niemiecki obóz pracy. W latach 1940-42 Niemcy zdewastowali wnętrze kościoła oraz rozebrali wieże i wyższe partie murów do wysokości około 12 m. Obecnie w budynkach poklasztornych, mieści się ciężkie więzienie.
ARCHITEKTURA. Barokowy, murowany cegły i kamienia. Złożony z dwuprzęsłowej nawy, ujętej w dwie boczne kaplice oraz z transeptu ze ślepą kopułą i dwuprzęsłowego prezbiterium, zamkniętego ścianą prostą. Do prezbiterium przybudowane były zakrystia i skarbiec. Wnętrze podzielone pilastrami, kaplice boczne otwarte do nawy wysokimi arkadami. Fasada frontowa dwukondygnacjowa, przedzielona gzymsem i podzielona pilastrami, ujęta w dwie kwadratowe wieże, przechodzące w ośmioboczne, nakryte baniastymi hełmami. Dolna kondygnacja trójosiowa, w polu środkowym portal barokowy, obramiony kolumnami i nakryty przerwanym przyczółkiem, powyżej okno zwieńczone trójkątnym przyczółkiem. W polach bocznych wnęki zamknięte półkoliście. Kondygnacja górna, ujęta w spływy wolutowe i rzeźby Sebastiana i Stanisława Lubomirskich, zwieńczona trójkątnym szczytem z figurą Chrystusa oraz z dużym oknem pośrodku, zamkniętym półkoliście, nakrytym trójkątnym przyczółkiem i balkonem z bardzo wybrzuszoną linią parapetu. Elewacje boczne o podziałach ramowych, fasady boczne transeptu dwukondygnacjowe, zwieńczone trójkątnymi przyczółkami. Dekoracja rzeźbiarska i malarska. Sztukaterie wykonane około 1635 r. przez Jana Chrzciciela Falconiego, w postaci m.in. kasetonów w formie szachownicy w ślepej kopule transeptu oraz fryzu obiegającego wnętrze z elementami uzbrojenia europejskiego i orientalnego. Dekorację w zakrystii wykonał malarz i sztukator krakowski Stanisław Kostecki. Polichromię wykonał w latach 1639-41, sprowadzony z Rzymu Mathäus Ingermann.
WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. W kościele znajdowało się osiem ołtarzy barokowych z 1. poł. XVII, wykonanych z marmuru z obrazami malowanymi przez Mathäusa Ingermanna i podobno Jose de Ribery? W tym trzy duże ołtarze, główny poświęcony Chrystusowi Zbawicielowi i dwa boczne w ramionach transeptu, lewy Matki Bożej, prawy św. Teresy z Avilla.
KRYPTY. Dwie pod kościołem, jedna większa dla zakonników, druga jako miejsce pochówku wiśnickiej linii rodu Lubomirskich, pochowano w niej fundatora kościoła Sebastiana Lubomirskiego oraz Matteo Trapolę, budowniczego kościoła.
Tekst umieszczony 10.06.2005 Ilustracje pochodzą z pracy A. Miłobędzkiego Architektura polska XVII wieku.
LITERATURA
Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. I, Województwo krakowskie, z. 2, Powiat bocheński, Warszawa 1953
Kornecki M., Kościoły diecezji tarnowskiej, Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1972, Tarnów 1972
Krupiński A., Zabytki urbanistyki i architektury województwa tarnowskiego, Kraków 1989
Miłobędzki A., Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980
Szlezynger P.S., Problemy badawcze związane z adaptacją zespołu poklasztornego karmelitów bosych w Wiśniczu Nowym, TKUiA PAN w Krakowie, 3/84
