Kościoły

Żabno, miasto w powiecie tarnowskim (województwo małopolskie)
HISTORIA. Pierwsza wzmianka o parafii w Żabnie pochodzi z 1422 r. choć jej początki sięgają zapewne 2. poł. XIV w. Pierwszy kościół był zapewne drewniany, w latach 1562-1584 zamieniony został na zbór ariański przez Hieronima Bużeńskiego. W 1617 r. wzniesiono murowane prezbiterium i zakrystię, pozostawiając drewniana nawę. W 1657 r. kościół został zniszczony przez pożar. Obecny kościół zbudowany został w latach 1663-1685 z fundacji Rafała Kazimierza Makowieckiego, kasztelana kamienieckiego i starosty trembowelskiego. Konsekracji dokonał bp Marcin Oborski w 1685 r. Kościół był niszczony przez pożary w latach 1799 i 1888 a w 1915 r. ucierpiał w wyniku działań wojennych, kiedy to uszkodzone zostały dachy i zniszczony portal główny. W latach 1955-57 kościół rozbudowano o nawy boczne i przedsionek według projektu Piotra Krakowskiego pod kierunkiem arch. Piotra Kulki. Wtedy też zakrystia została nakryta kopułą zaprojektowaną przez Stefana Świszczowskiego. W 1968 r. nastąpiła wymiana stropu drewnianego na żelbetowy.
ARCHITEKTURA. Barokowy i neobarokowy. Murowany z cegły z użyciem kamienia, otynkowany. Pierwotnie jednonawowy z krótkim prezbiterium. Obecnie trójnawowy, trójprzęsłowy, bazylikowy z prezbiterium zamkniętym półkoliście, przy którym od północy zakrystia a od południa kaplica. Przy nawie od zachodu dobudowana część korpusu. Na zewnątrz ściany o skromnych podziałach pilastrowych obwiedzione przyporami. Szczyt nowej części frontowej w tradycji renesansowej, rozczłonkowany arkadkami w dwóch strefach, w których płaskorzeźby świętych z 1960 r. Ogrójec z rzeźbami z 1866 r. wykonanymi przez Jana Wnęka. Dachy kryte blachą, dwuspadowe nad prezbiterium i korpusem, nad przybudówkami przy prezbiterium pulpitowe. Nad korpusem nawowym wieżyczka na sygnaturkę z latarnią. Wnętrze nawy rozczłonkowane pilastrami nie sięgającymi stropu. Prezbiterium nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami, w przybudówkach po jego bokach sklepienia krzyżowe, w nawie głównej i frontowej części kościoła strop płaski, w nawach bocznych sklepienia żaglaste. Portal główny, barokowy z 1684 r., kamienny z tablicą inskrypcyjną, zrekonstruowany po zniszczeniu w 1915 r. Portal kamienny w wejściu od południa o przerwanym przyczółku z posągiem Matki Boskiej na smoku, barokowy z w. XVII.  Polichromia figuralna wykonana przez Łukasza Karwowskiego, ze scenami Zwiastowania, Chrztu Chrystusa, Zmartwychwstania, Zesłania Ducha Świętego i Wniebowstąpienia oraz postaciami śś. i bł.: Cecylii, Jadwigi Andegaweńskiej, O. Papczyńskiego, Szymona z Lipnicy, Benedykta, Świerada, Dobrawy, Karoliny Kózka, Maksymiliana Kolbe, Kingi i Stanisława
WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Ołtarz, tabernakulum i ambona wykonane według projektu Stefana Świszczowskiego. Obrazy z dawnego ołtarza: Zesłanie Ducha Świętego i Ukrzyżowanie, malowane przez Piotra Nizińskiego w latach 1889-1900. Chrzcielnica klasycystyczna wykonana po 1888 r. Rzeźby w przedsionku: Chrystus Ukrzyżowany, Matka Boska i św. Jana Ewangelisty, późnobarokowe z w. XVIII. Stacje Drogi Krzyżowej współczesne, wykonane przez Adama Florka. Poprzednie organy 12-głosowe wykonane w 1989 r. przez firmę Tadeusza Rajkowskiego z Włocławka zostały zastąpione organami 31-głosowymi, przywiezionymi z Rælingen (Norwegia), które zbudował Josef Hilmar Jørgensen w 1976 r. Zamontowane i rozbudowane w 2020 r. przez Lecha Skoczylasa.. Epitafia: 1. Wilhelma Przybyszewskiego, lekarza (zm. 1919); 2. Kazimierza Jarosza, proboszcza (zm. 1979).
DZWONNICA. Przy kościele, wolno stojąca z XVIIIw., przebudowana i podwyższona w 1927 r. przy jej budowie czynny był mistrz murarski Jakub Jakubiec. Neobarokowa. Murowana, kwadratowa, trzykondygnacyjna, z sienią przejazdową, nakryta hełmem kopulastym latarnią. W niej trzy dzwony z 1948 r.

Tekst umieszczony 29.04.2005, aktualizowany 02.08.2005
Rysunek kościoła wyk. Marceli Stohandel ok. 1865 r. (przechowywany w zbiorach Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie).
Rzut poziomy za: Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013

LITERATURA

Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. I, Województwo krakowskie, z. 5, Powiat dąbrowski, Warszawa 1953
Kornecki M., Kościoły diecezji tarnowskiej, [w:] Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1972, Tarnów 1972
Krupiński A., Zabytki urbanistyki i architektury województwa tarnowskiego, Kraków 1989
Pasternak P., Katalog organów w diecezji tarnowskiej, maszynopis
Wirtualny spacer po wnętrzu kościoła: http://www.wirtualne.zabno.pl/

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł