Kościoły
Banica, kościół śś. Kosmy i Damiana
Marek SztorcBanica, miejscowość w powicie gorlickim (województwo małopolskie).
HISTORIA. Obecna cerkiew jest czwartą z kolei świątynią zbudowaną w Banicy. Pierwsza, która została wzniesiona w końcu XVI w. spłonęła w 1659 r. Druga uległa zniszczeniu zaraz po wybudowaniu, zaś trzecia została wzniesiona w 1690 r. W końcu XVIII w. ustąpiła miejsca obecnej świątyni, która została zbudowana około 1797 r. Cerkiew została gruntownie przebudowana w 1898 r. poprzez powiększenie nawy i połączenie jej z poszerzonym babińcem. Wtedy też zmieniono kształt dachu nad nawą. Świątynia była w XX w. kilka razy przebudowywana. W 1947 r. po przeprowadzeniu przez władze komunistyczne akcji Wisła cerkiew zaczęła być użytkowana jako kościół rzymskokatolicki. W 1983 r. biskup tarnowski Jerzy Ablewicz erygował w Banicy parafię w obrządku rzymskokatolickim.
ARCHITEKTURA. Cerkiew łemkowska w typie północno-zachodnim. Drewniana, wzniesiona w konstrukcji zrębowej z wieżą o konstrukcji słupowej. O ścianach pobitych gontem oraz dachach krytych blachą. Złożona jest kwadratowego prezbiterium, z niewielką zakrystią i wydłużonej nawy połączonej z babińcem, do których przylega wieża od północy. Prezbiterium nakryte jest dachem namiotowym, nawa dachem kalenicowym, trójpołaciowym. Makowice i latarnie nad wszystkimi trzema częściami są jednakowej wielkości i pokryte są blachą. Wieża o ścianach pochyłych z nadwieszaną izbicą. Wnętrze nakryte jest stropami płaskimi.
WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Ikonostas wykonany w 1787 r., jednak niektóre ikony są być może starsze. Na zachodniej ścianie nawy zawieszona jest ikona św. Michała Archanioła z 1702 r., ze skrzydłami wrót carskich po bokach, wyjętymi z obecnego ikonostasu. Na wschodniej ścianie nawy wiszą cztery ikony z przełomu XVI/XVII w. pochodzące z ikonostasu pierwszej cerkwi w Banicy. Dwa ołtarze boczne, z elementami snycerki barokowej. W południowym ołtarzu obraz Wniebowzięcia NMP z początku XIX w. Dwa dzwony: Maryja oraz Kosma i Damian, oba odlane w Odlewni dzwonów Felczyńskich w Przemyślu w 1986 r.
Kościół otoczony jest niskim murem kamiennym z bramką-dzwonnicą, nakrytą dachem namiotowym z cebulastym zwieńczeniem.
LITERATURA
Cerkwie drewniane Karpat. Polska i Słowacja, opr. zb., Pruszków 2003
Kornecki M., Kościoły diecezji tarnowskiej [w:] Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1972, Tarnów 1972
ks. Rzepa J, Kornecki M., Dzwony Diecezji Tarnowskiej, Kraków 2001