Kościoły
Brunary, kościół NMP Wniebowziętej
Marek SztorcBrunary, dawna cerkiew św. Michała Archanioła
Brunary, miejscowość w powiecie gorlickim (województwo małopolskie).
HISTORIA. W 1335 r. król Kazimierz Wielki lokował wieś Brunary na prawie niemieckim i równocześnie uposażył parafię, która jednak przed końcem XV w. przestała istnieć. Po napływie ludności ruskiej wieś otrzymała przed 1575 r. prawo wołoskie a w 1616 r. została erygowana parafia greckokatolicka przez biskupa krakowskiego Marcina Szyszkowskiego. Istniejąca obecnie świątynia powstała zapewne w XVIII w. Następnie została w 1831 r. rozbudowana i gruntownie przekształcona poprzez m.ni. dobudowę nowego prezbiterium, wymianę dachów i wprowadzenie nowych stropów. Po wysiedleniu ludności łemkowskiej w czasie akcji Wisła do Brunar napłynęli polscy osadnicy, którzy przejęli cerkiew i zamienili ja na kościół. W 1951 r. biskup tarnowski Jan Stepa erygował w Brunarach parafię rzymskokatolicką.
ARCHITEKTURA. Cerkiew łemkowska, wzniesiona w typie północno-zachodnim. Drewniana, o konstrukcji zrębowej, z wieżą o konstrukcji słupowej. O ścianach oszalowanych pionowymi deskami i dachach pobitych gontami. Złożona nietypowo z czterech części: nowszego, trójbocznie zamkniętego prezbiterium, starszego prezbiterium, które połączone jest z nawą wspólnym dachem oraz wieży z babińcem w przyziemiu. Wieża o pochyłych ścianach z nadwieszaną izbicą. Nad nawą i prezbiterium dachy namiotowe, łamane, nakryte podobnie jak wieża baniastymi hełmami. Wnętrze nakryte jest stopami płaskimi. W babińcu znajduje się chór muzyczny wsparty na dwóch słupach, ozdobionych płaskorzeźbionym ornamentem roślinnym. Polichromia ornamentalna pochodzi z dwóch okresów, najstarsza w nawie z końca XVIII w., w prezbiterium z 2. połowy XIX w., zaś w babińcu z początku XX w.
WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Ikonostas barokowy z XVIII w., ustawiony między dawnym a nowym prezbiterium, kompletny poza brakiem wrót carskich. Trzy ołtarze barokowe, z nich dwa mniejsze, pochodzące z XVII w., ustawione przy tęczy: 1. lewy z ikoną Piety; 2. prawy z obrazem Przemienienia Pańskiego; 3. ołtarz późnobarokowy z XVIII w. z obrazem Matki Bożej z Dzieciątkiem z XVIII w. Ambona barokowa z XVIII w., z malowanymi postaciami ewangelistów na parapecie. Na belce tęczowej znajdują się malowany Krucyfiks oraz również malowane przedstawienia Matki Bożej i św. Jana Ewangelisty. Na południowej ścianie zawieszona ikona Opieki Bogurodzicy, zapewne z XVIII w. Dwa dzwony: starszy Niepokalane Poczęcie NMP z 1882 r. zawieszony jako sygnaturka, nowszy św. Andrzej Apostoł odlany w 1952 r.
LITERATURA
Cerkwie drewniane Karpat. Polska i Słowacja, opr. zb., Pruszków 2003
Kornecki M., Kościoły diecezji tarnowskiej [w:] Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1972, Tarnów 1972
ks. Rzepa J., Kornecki M., Dzwony Diecezji Tarnowskiej, Kraków 2001
