Kościoły

Dębno, kościół św. Małgorzaty

Lokalizacja: Dębno, pow. Brzesko (49.961272, 20.717183)
Budowa: 1470-1504
Architekt: Marcin Proszko i Jan Murator
Styl: gotyk

Kościół św. Małgorzaty w Dębnie należy do najokazalszych gotyckich świątyń w diecezji tarnowskiej. Został wzniesiony zapewne przez ten sam warsztat murarski, który czynny był przy budowie pobliskiego zamku Dębińskich.

HISTORIA. Pierwsze wzmianki o parafii pochodzą z 1326 r. chociaż powstała ona prawdopodobnie już w XIII w. Początkowo istniał tu drewniany kościół, wzmiankowany w Spisach Świętopietrza z 1346 r. Obecny kościół wzniesiony został w latach 1470-1504 r. z fundacji Jakuba z Dębna, podskarbiego i kanclerza koronnego, wojewodę sandomierskiego i kasztelana krakowskiego. Zapewne przy budowie czynny był warsztat murarski Marcina Proszko i Jana Muratora. Konsekracji świątyni dokonał w 1504 r. biskup Jan, sufragan krakowski. Do XVII w. kościół pozostawał pod wezwaniem św. Trójcy. W 1789 r. zbudowano drewnianą, nadwieszaną izbicę. W latach 1899-1903 kościół został gruntownie odnowiony pod kierunkiem konserwatora Zygmunta Hendla, wymieniono wówczas stropy nawy, dodano nowe szczyty, wzniesiono wieżyczkę na sygnaturkę i dobudowano przedsionek zakrystii.

ARCHITEKTURA. Jest to kościół gotycki, murowany z kamienia. Jednonawowy, z prezbiterium dwuprzęsłowym zamkniętym ścianą prostą, przy którym od północy zakrystia. Nawa szersza trójprzęsłowa, przy niej od południa kruchta a od zachodu kwadratowa wieża z kruchtą, do wysokości nawy murowana, wyżej drewniana w formie nadwieszonej na kroksztynach izbicy (w izbicy belka z datą 1789), nakryta hełmem namiotowym, pokrytym gontem. Na zewnątrz kościół opięty przyporami i obwiedziony gzymsem kapnikowym. Dachy nad prezbiterium i nawą dwuspadowe o ceglanych szczytach, z neogotycką wieżyczką na sygnaturkę nad nawą, kryte dachówką. Sklepienia w prezbiterium gotyckie, krzyżowo-żebrowe, w zakrystii kolebkowe, w nawie strop kasetonowy, drewniany z około 1903 r. Arkada tęczy ostrołukowa z profilowaną belką tęczową. Okna zamknięte ostrołukowo. We wschodnim murze prezbiterium, tabernakulum ścienne w ramie późnogotyckiej. Siedem portali ostrołukowych, pięć z nich profilowanych, schodkowych z laskowaniem w typie tzw. Długoszowskim; na jednym z nich kartusz z herbem Odrowąż Dębińskich.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Polichromia figuralna na ścianach prezbiterium i nawy, malowana przez Józefa Dutkiewicza w 1956 r. w miejsce porzedniej wykonanej w 1901 r. przez Antoniego Tucha. W prezbiteriumprzedstawione są m.in. sceny z życia św. Małgorzaty, w nawie zaś sceny Męki Chrystusa. W oknie prezbiterium witraż przedstawiający św. Małgorzatę, wykonany w 1902 r. według projektu Rudolfa Geylinga? w Zakładzie Carl Geyling's Erben w Wiedniu. W ołtarzu głównym malowany tryptyk późnogotycki z lat 1510-1520, ufundowany przez Jakuba z Dębna i jego żonę Barbarę z Jarosławskich, obecnie kopia z 1863 r. (oryginał znajduje się w Muzeum Narodowym w Krakowie, oddział Kamienica Szołayskich); w polu środkowym obraz Trójcy Świętej w typie "Tronu Łaski" w otoczeniu chórów anielskich, u dołu klęczący fundatorzy z h. Odrowąż i Leliwa oraz ich synowie i córki, w skrzydłach bocznych muzykujące anioły. Ołtarze boczne neogotyckie z około 1900 r.: 1. lewy, z rzeźbami MB Różańcowej i śś. Dominika i Katarzyny Aleksandryjskiej. 2. prawy, z rzeźbą Serca Pana Jezusa z 1934 r. Na belce tęczowej krucyfiks barokowy z XVIII w. Ambona neobarokowa z około 1900 r. Chrzcielnica neogotycka, drewniana, obudowana z około 1900 r. Organy 12-głosowe, rokokowe z około 1800 r. Trzy krucyfiksy barokowo-ludowe, zapewne z XIX w. Epitafia marmurowe w ramach z piaskowca: 1. Kaspra Zaorarda (zm. 1611); 2. Jakuba z Porąbki (zm. 1644). Dwa dzwony: 1. z 1777 r. odlany przez ludwisarzy Jana i Ignacego Lechererów z Biecza; 2. Maria z 1968 r., wykonany w Odlewni dzwonów Felczyńskich w Przemyślu.
W Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie znajdują się dwie, pochodzące z tego kościoła, gotycko-renesansowe rzeźby Matki Boskiej św. Jana Chrzciciela.

Tekst umieszczony 12.10.2005
Rzut poziomy za: Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013

LITERATURA

Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982
Gadomski J., Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1500-1540, Warszawa- Kraków 1995
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. I, Województwo krakowskie, z. 3, Powiat brzeski, Warszawa 1953
Kornecki M., Kościoły diecezji tarnowskiej, [w:] Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1972, Tarnów 1972
Korpus witraży z lat 1800-1945 w kościołach rzymskokatolickich metropolii krakowskiej i przemyskiej, T. IV Diecezja tarnowska cz. 1 i 2, Kraków 2017
Krupiński A., Zabytki urbanistyki i architektury województwa tarnowskiego, Kraków 1989
Luchter Krupińska L., Budowle sakralne Dębna, Dębno 2004
Pasternak P., Katalog organów w diecezji tarnowskiej, maszynopis

Dębno, kościół św. Małgorzaty

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł