Kościoły

Stary Sącz, miasto w powiecie nowosądeckim (województwo małopolskie).
HISTORIA. Początki kościoła parafialnego w Starym Sączu sięgają zapewne czasów przed lokacją miasta, która miała miejsce w 1257 r. Pierwsza wzmianka o tutejszej parafii pochodzi z 1299 r. Obecny kościół zbudowany został w przeciągu XIV i XV w. Następnie w 1644 r. został zniszczony w czasie pożaru i odbudowany do 1649 r. w znacznej mierze z fundacji ksieni klarysek Anny Lipskiej. W 1686 r. zbudowana lub odbudowana została wieża, w XVII w. dobudowano też kaplice po bokach nawy. W 1795 r. w czasie pożaru uszkodzone zostały wieża i dachy. W latach 1829-42 kościół został gruntownie odnowiony.
ARCHITEKTURA. Gotycki, częściowo przekształcony w okresie baroku. Murowany z kamienia i cegły. Jednonawowy z węższym prezbiterium, zamkniętym trójbocznie, przy którym od północy zakrystia z dawnym skarbcem na piętrze a od południa nowsza przybudówka z 1930 r. mieszcząca przedsionek. Po obu bokach nawy dostawione dwie analogiczne czworoboczne kaplice. Przy nawie od frontu masywna wieża podzielona gzymsami na pięć kondygnacji, nakryta podwójnym baniastym hełmem z latarnią. Ściany na zewnątrz opięte są uskokowymi przyporami. Okna w prezbiterium ostrołukowe, w jednym częściowo zachował się oryginalny maswerk. Dachy nad nawą i prezbiterium dwuspadowe, rozdzielone trójkątnym szczytem, przechodzącym w czworoboczną wieżyczkę na sygnaturkę, nakrytą daszkiem namiotowym. Nad przybudówkami dachy pulpitowe. Prezbiterium i nawa nakryte sklepieniami kolebkowo-krzyżowymi z dekoracyjnymi żebrami i zwornikami stiukowymi. W prezbiterium spływy sklepień wsparte na filarach i arkadach przyściennych, także kaplice sklepione są kolebkowo-krzyżowo. Portal południowy do prezbiterium gotycki, ostrołukowy z XIV/XV w., portal w wieży prowadzący na chór muzyczny, renesansowy z XVII w., zachowany częściowo. Pozostałe portale barokowe: główny z 1622 r. z płaskorzeźbą św. Trójcy w nadprożu; do zakrystii od wschodu z XVII w. oraz z prezbiterium do zakrystii, marmurowy z 1723 r. z tablicą w nadprożu, dotyczącą fundacji przez proboszcza Andrzeja Tatarowicza. Polichromia w prezbiterium i na sklepieniu nawy głównej, figuralna oraz dekoracyjna z 2. poł. XVIII, zachowana fragmentarycznie. Została odsłonięta i poddana konserwacji w latach 1961-62 pod kierunkiem Józefa Dutkiewicza. W kaplicy południowej polichromia rokokowa z 2. poł. XIX w.
WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Ołtarz główny pseuobarokowy z 2. poł. XIX w., z posągami śś. Piotra i Pawła oraz obrazem św. Elżbiety Węgierskiej z XIX w. w polu środkowym. Osiem ołtarzy bocznych: 1. lewy przy tęczy, wczesnobarokowy z poł. XVII w., z rzeźbami śś. Barbary, Rozalii, Wojciecha, Stanisława bpa, Wacława, Kazimierza i Michała Archanioła oraz obrazami Niepokalanego Poczęcia NMP w polu środkowym, Zwiastowania w predelli, oba współczesne ołtarzowi oraz św. Jana Nepomucena z XVIII w. w zwieńczeniu; 2. prawy przy tęczy późnobarokowy z 1709 r., z rzeźbami śś. Józefa, Joachima i Rocha, Sebastiana, Jana Ewangelisty, Bartłomieja i Jana Chrzciciela oraz obrazami Matki Boskiej Różańcowej w polu środkowym, barokowym z około 1700 r. w sukience metalowej, nowym Serca Pana Jezusa na zasuwie oraz Dzieciątka Jezus z Janem Chrzcicielem w zwieńczeniu i Ofiarowaniem w świątyni w predelli, dwa ostatnie są współczesne ołtarzowi; 3. lewy barokowy z 2. poł. XVII w., z obrazami: Matki Boskiej Bolesnej w polu środkowym, w sukience płaskorzeźbionej, zapewne z XVII w., Adoracją NMP z XIX w. w górnej kondygnacji i św. Franciszkiem, późnobarokowym z 2. poł. XVIII w.; 4. prawy, barokowy z 2. poł. XVII w., z obrazami św. Walentego w polu środkowym i św. Floriana na zasuwie, Cudem św. Walentego w predelli, św. Anną Samotrzeć w górnej kondygnacji oraz w owalnym kartuszu św. Klary, wszystkie barokowe z XVII w., ponadto w zwieńczeniu św. Tekla, późnobarokowa z 2. poł. XVIII w.; 5. w kaplicy południowej, późnobarokowy z XVIII w., w nim obraz Śluby św. Kingi, barokowy z XVII w.; 6. nowy z rzeźbą Chrystusa Ukrzyżowanego z początku XVII w., pochodząca z dawnego ołtarza; 7. nowy z 1965 r., projektowany przez Witolda Popławskiego z rzeźbą Chrystusa u słupa, późnobarokową z XVIII w., otoczoną kratą z kompozycją malarską w tle. Chrzcielnica kamienna wczesnobarokowa z poł. XVII w. o dekoracji z motywów kartuszowych i rzeźbą św. Jana Chrzciciela na pokrywie. Ambona barokowa z 2. poł. XVIII w. o bogatej dekoracji snycerskiej z rzeźbami Chrystusa i Apostołów. W łuku tęczy barokowa grupa Ukrzyżowania z 2. poł. XVII w. Prospekt organowy wczesnobarokowy z 1679 r., połączony z dwoma zespołami bogato rzeźbionych stall z 2. poł. XVII w. Dawniej znajdowały się w nim barokowe organy wykonane przez organmistrza krakowskiego Jana Głowińskiego, obecny 19-głosowy instrument pochodzi z lat 1964-65 i jest dziełem Tadeusza Rajkowskiego z Włocławka z lat 1963-65. Dwie stalle w prezbiterium barokowe z końca XVII w., z postaciami świętych malowanych na zapleckach. Obrazy: św. Anna Samotrzeć, późnorenesansowy z połowy XVII w.; Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XVII w. oraz dwa śś. Józefa i Jana Kantego, owalne z około 1800 r. Rzeźby: Chrystus Zmartwychwstały, późnogotycka z około 1500 r., śś. Piotr i Paweł nad chórem muzycznym, barokowe z 2. poł. XVII w. oraz Matka Boska z Dzieciątkiem w rzeźbionej mandorli z popiersiem Boga Ojca, i aniołami, barokowa z XVII/XVIII w. umieszczona we wnęce w północnej ścianie kościoła. Epitafia: 1. Emerencjanny Khetlowej (zm. 1779); 2. rodziny Łagowskich z 1822 r. Dzwony: najstarszy odlany w 1647 r. przez Benedykta Briota, ludwisarza z Lotaryngii, przelany w 1930 r., drugi odlany w 1961 r.
Na zewnątrz kościół otoczony murem kamiennym wzniesionym w połowie XVIII w., ze stacjami Męki Pańskiej malowanymi współcześnie przez Czesława Lenczowskiego.

Tekst umieszczony 23.02.2008

LITERATURA

Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. I, Województwo krakowskie, z. 10, Powiat nowosądecki, Warszawa 1953
Kornecki M., Kościoły diecezji tarnowskiej, [w:] Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1972, Tarnów 1972
Pasternak P., Katalog organów w diecezji tarnowskiej, maszynopis
Strona internetowa: http://www.parafia.stary.sacz.pl/

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł