Kościoły

Lokalizacja: Stary Sącz, pl. św. Kingi 1 (49.562724, 20.638831)
Budowa: 1280 - 1332
Styl: gotyk

HISTORIA. Powstanie klasztoru klarysek w Starym Sączu związane jest z osobą św. Kingi, która od 1257 r. władała ziemią sądecką, nadaną jej przez męża Bolesława V Wstydliwego, księcia krakowskiego. W 1280 r. uposażyła klasztor i ufundowała świątynię, która zbudowana została w dwóch etapach. W latach 1280-87 wzniesiono korpus, który być może pierwotnie dzielił się na dwie nawy, następnie przed 1332 r. zbudowano prezbiterium. Z tą ostatnią datą łączy się też konsekracja kościoła przez bpa krakowskiego Jana Grota. W XIV w. dobudowano jeszcze kaplicę św. Kingi, nakryto sklepieniami nawę i chór zakonny. Dalsze prace przy kościele prowadzone były od początku XVII w., przez włoskiego muratora Jana de Simoni, powstał wtedy m.in. wczesnobarokowy szczyt zachodni. W latach 1617-20 zbudowano chór muzyczny. W XVIII w. nastąpiła dalsza barokizacja kościoła, zwłaszcza po pożarze dachów w 1764 r. W 1779 r. zbudowana została wieżyczka na sygnaturkę zapewne według projektu architekta Franciszka Placidiego.

ARCHITEKTURA. Obiekt wczesnogotycki, z barokowymi przekształceniami i późnobarokową wieżyczką na sygnaturkę. Murowany z kamienia, otynkowany. Korpus jednonawowy, pięcioprzęsłowy o trzech przęsłach zachodnich wydzielonych na kaplicę na parterze (dawniej kapitularz) i oratorium na piętrze. Przy korpusie od południa dostawiona kaplicą św. Kingi. Prezbiterium jednoprzęsłowe, zamknięte pięciobocznie, z zakrystią od północy. kościół na zewnątrz opięty jest przyporami. Szczyt zachodni wczesnobarokowy z 1. ćw. XVII w., rozczłonkowany pilastrami, ujęty w spływy wolutowe i obeliski, z wnękami na posągi św. Kingi i Bolesława Wstydliwego oraz płaskorzeźbą Trójcy Świętej po środku i hierogramem IHS w zwieńczeniu. Kościół nakrywa dach dwuspadowy z późnobarokową wieżyczką na sygnaturkę, ze zwielokrotniona latarnią, nad przybudówkami dach pulpitowy. Prezbiterium i częściowo kaplica św. Kingi nakryte są sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, spływającymi na zworniki o motywach maswerkowych, w kaplicy od zachodu sklepienia krzyżowo-żebrowe wsparte na jednym filarze. W nawie głównej sklepienia renesansowe, krzyżowe ze zwornikami rozetowymi i wspornikami o motywach roślinnych. Tęcza ostrołukowa. W kościele zachowały się elementy kamieniarki wczesnogotyckiej, maswerki okienne w prezbiterium i nawie oraz trzy portale ostrołukowe. Barokowy jest marmurowy portal prowadzący do zakrystii, uszaty z XVII w., z drzwiami ozdobionymi płycinami o malowanych scenach figuralnych. Kaplica św. Kingi otwarta jest do nawy wielkim oknem w bogatym marmurowym obramieniu barokowym z 2. poł. XVII w. z kratą rokokową z około 1730 r. Polichromia w prezbiterium, nawie i kaplicy św. Kingi, figuralna i ornamentalna, rokokowa z 1779 r., malowana przez Feliksa Derysarza, przeważnie przemalowana i uzupełniana w 1892 r. Na północnej ścianie prezbiterium za stallami zachowane fragmenty polichromii o reminiscencjach romańskich z końca XIII w., przedstawiające motywy architektoniczne i zoomorficzne.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Ołtarz główny i dwa boczne w prezbiterium, barokowe, wykonane ze stiuku w 1696 r. przez Baltazara Fontanę. W ołtarzu głównym kompozycja Wniebowzięcia NMP, z przedstawieniem Trójcy Świętej, trybowanej w srebrnej blasze z około 1700 r. i z tabernakulum w kształcie świątyni z trybowaną w blasze sceną Ostatniej Wieczerzy z tegoż czasu. W ołtarzach bocznych obrazy śś. Klary i Antoniego Padewskiego z około 1700 r. Dwa ołtarze boczne w nawie. Lewy, barokowy z około połowy XVII w., z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem, późnorenesansowym, współczesnym ołtarzowi, obrazem Zwiastowania w predelli i rzeźbioną grupą św. Anny Samotrzeć w zwieńczeniu. Ołtarz prawy, barokowy z 1661 r., marmurowy z obrazem św. Kingi z 2. poł. XVII w. Ambona barokowa z 1671 r., o bardzo bogatej dekoracji snycerskiej z kompozycją Drzewa Jessego, oplatającego korpus i baldachim. Stalle z malowidłami rokokowymi, ława kolatorska oraz konfesjonał z 2. poł XVIII w. Dwie kropielnice, jedna kamienna, gotycka z XV w., z dekoracją maswerkową i kartuszami z herbami: Topór, Odrowąż, Korczak, Gozdawa. Druga kropielnica marmurowa, późnobarokowa z XVIII w. Krucyfiks w tęczy barokowy z XVII w. Epitafia: 1. Stefana Lipskiego (zm. 1627), marmurowe, inskrypcyjne, z kartuszami herbowymi: Szreniawa, Ślepowron, Zaręba i Bersten; 2. Jana Lipskiego (zm. 1631), marmurowe, renesansowe, z płaskorzeźbą rycerza klęczącego przed krucyfiksem; 3. Samuela Łapki (zm. 1643); 4. Jadwigi Łokietkówny (zm. 1340), wdowy po królu Władysławie Łokietku, zmarłej w klasztorze. Tablica upamiętniająca wizytę w Starym Sączu Jana Pawła II w 1999 r. i kanonizację św. Kingi. W kaplicy św. Kingi barokowy ołtarz główny z 2. poł. XVII w. z gotycką rzeźbą świętej z około 1470 r. Dwa ołtarze boczne z 2. poł. XVIII w. z obrazami św. Kingi i Antoniego Padewskiego z tegoż czasu. Chór muzyczny rokokowy z 1779 r. Organy 8-głosowe firmy Rieger-Jaegernsdorf z 1890 r., z dwoma klawiaturami od strony kościoła i klasztoru co jest niezwykłą rzadkością. W kaplicy św. Kingi pozytyw 4-głosowy tejże firmy z 1897 r. Dawna tumba grobowa św. Kingi z XVI-XVII w., ze stiukowa czaszką z piszczelami oraz kutą kratą. Obraz Misericordia Domini, gotycki z około 1470 r., w ramie barokowej z 2. poł. XVII w. W oratorium cztery ołtarze barokowe z barokowymi i nowszymi obrazami oraz stalle rokokowe z 2. poł. XVIII w., z malowanymi scenami chrystologicznymi w zapleckach i scenami rodzajowymi i widokami na przedpiersiach malowanymi przez Feliksa Derysarza. 

Tekst umieszczony 16.02.2007, ostatnio aktualizowany 28.12.2019
Rzut poziomy za: Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013
Autorem zdjęcia epitafium Jadwigi Łokietkówny wykonał pan Wiesław Piprek.

 LITERATURA

Architektura gotycka w Polsce, pod. red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. I, Województwo krakowskie, z. 10, Powiat nowosądecki, Warszawa 1953
Kornecki M., Kościoły diecezji tarnowskiej, [w:]
Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1972, Tarnów 1972
Łoziński J., Pomniki sztuki w Polsce, T. 1, Małopolska, Warszawa 1985
Pasternak P., Katalog organów w diecezji tarnowskiej, maszynopis
Strona internetowa: www.klaryski.sacz.pl/

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł