Szczepanów, kościół św. Marii Magdaleny i św. Stanisława biskupa

Szczegóły: | Opublikowano: 30 wrzesień 2016 | Odsłony: 2139

Szczepanów, kościół św. Marii Magdaleny i św. Stanisława biskupa

Lokalizacja: Szczepanów, powiat Brzesko, (50.005228, 20.655245)
Budowa: po 1470, 1907-1914
Architekt: Jan Sas-Zubrzycki
Styl: gotyk, neogotyk

HISTORIA. Parafia w Szczepanowie powstała być może już w XI w. a jej fundację przekazy źródłowe z XIII w. przypisują św. Stanisławowi ze Szczepanowa. Pierwsza wzmianka o istnieniu parafii pochodzi z około 1230 r. Wiadomo, że początkowo istniały w Szczepanowie kościoły drewniane. Pierwszy z nich fundowany jakoby przez św. Stanisława miał ulec zniszczeniu w czasach biskupa Iwona Odrowąża a drugi został rozebrany około 1470 r. Wtedy też rozpoczęto budowę obecnego murowanego kościoła z fundacji Jana Długosza, kanonika krakowskiego. Kościół został gruntownie odnowiony w latach 1850-1864 poprzez wymianę stropu, więźby dachowej, dodanie nowej wieżyczki na sygnaturkę. W latach 1907-1914 do kościoła dobudowano większą neogotycką świątynię według projektu Jana Sas Zubrzyckiego. W 1914 r. w czasie działań wojennych stary kościół został spalony przez wojska austriackie. Następnie w latach 1921-22 został odbudowany. Konsekracji nowego kościoła dokonał w 1930 r. biskup sufragan tarnowski Edward Komar. W 2003 r. kościół został podniesiony do godności bazyliki mniejszej.

Stary kościół

ARCHITEKTURA. Gotycki kościół zbudowany został z cegły z użyciem kamienia. Złożony jest z nawy, węższego dwuprzęsłowego prezbiterium zamkniętego trójbocznie i kruchty dobudowanej od południa do nawy (obecnie kaplica). Połączony z nowym kościołem przebiciami w północnej ścianie nawy. Na zewnątrz kościół opięty jest przyporami uskokowymi, między którymi od wschodu wbudowany został w 1883 r. Ogrójec. Nad nawą i prezbiterium dachy dwuspadowe, nad kaplicą dach pulpitowy. Wewnątrz prezbiterium nakryte jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym, z żebrami spływającymi na kamienne wsporniki w kształcie tarcz z herbami Wieniawa Jana Długosza. Nawa nakryta stropem kasetonowym z 1925 r. Nawę oddziela od prezbiterium tęcza ostrołukowa. Do wnętrza prowadzi gotycki portal uskokowy tzw. Długoszowski, nad nim z herbem Wieniawa. Drugi identyczny portal łączy prezbiteria obu kościołów.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Polichromia wnętrza figuralna i ornamentalna, malowana przez Macieja Makarewicza przed 1966 r. Witraże wykonane w pracowni Jana Kusiaka w Krakowie w 1927 r. według projektu Józefa E. Dutkiewicza: św. Maria Magdalena pod Krzyżem; 2. św. Jan Chrzciciela i św. Helena; 3. św. Antoni Padewski i św. Benedykt; 4. św. Józef i św. Michał Archanioł; 5. św. Franciszek z Asyżu i św. Dominik; 6. Gołębica Ducha Świętego. W kaplicy trzy geometryczne witraże wykonane w latach 1913-14 w pracowni Eliasza Ungera w Tarnowie. W prezbiterium tryptyk późnogotycki z końca XV w., w polu środkowym z obrazem Matki Bożej z Dzieciątkiem, św. Stanisławem i św. Marią Magdaleną oraz fundatorami z herbem Prus, na awersach skrzydeł: śś. Stanisław i Mikołaj, Zwiastowanie, św. Zofia z córkami i Nawiedzenie; na rewersach Pojmanie, Biczowanie, Niesienie Krzyża i Ukrzyżowanie; w predelli Święta Rodzina; W kaplicy zachowała się kamienna tablica erekcyjna z 1470 r., z płaskorzeźbioną postacią św. Stanisława, inskrypcją i herbami: Prus, Wieniawa, Dębno i Leliwa. Ołtarz boczny późnobarokowy z XVIII-XIX w., przeniesiony z kościoła św. Mikołaja w Bochni z obrazem Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Chrzcielnica romańska, której metrykę odkryto w 2006 r. W związku z tym odkryciem pojawiły się głosy, że mógł w niej zostać ochrzczony św. Stanisław, byłaby to więc jedna ze starszych chrzcielnic zachowanych na ziemiach polskich. Chrzcielnica gotycka z brązu z 1534 r.

Nowy kościół

ARCHITEKTURA. Neogotycki kościół dobudowany do kościoła gotyckiego, złożony z dwunawowego, trójprzęsłowego korpusu z szerszą nawą południową (środkową) i wydłużonego prezbiterium, zamkniętego trójbocznie, do którego od północy dostawiona jest zakrystia. Wspólnie ze starym kościołem, który pełni rolę nawy południowej, kościół posiada układ bazylikowy. Korpus nawowy od zachodu poprzedza wysoka wieża podzielona na pięć kondygnacji i nakryta ostrosłupowym hełmem ujętym czterema również ostrosłupowymi iglicami. Po bokach wieży dostawione są dwa przedsionki w formie niskich kwadratowych baszt, nakrytych dachami namiotowymi. Na zewnątrz kościół opięty jest uskokowymi przyporami i obwiedziony fryzem arkadkowym. Między przyporami znajdują się wąskie okna ostrołukowe. Prezbiterium i nawę główną nakrywają wysokie dachy dwuspadowe z wieżyczką na sygnaturkę nad nawą główną, nawę północną nakrywa dach jednospadowy. Wnętrze nakryte sklepieniami krzyżowo-żebrowymi. Nawa główna oddzielona od naw bocznych ostrołukowymi arkadami, tęcza również ostrołukowa. Do wnętrza prowadzi okazały portal główny, ujęty wimpergą. Z prezbiterium do zakrystii prowadzi portal renesansowy z XVI w., z herbami Ostoja i Dębno, przeniesiony z rozebranej kaplicy przy starym kościele.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Polichromia wnętrza figuralna i ornamentalna, malowana przez Macieja Makarewicza w latach 1959-1961. W prezbiterium nowego kościoła ze scenami z życia św. Stanisława. W nawie głównej po prawej stronie od dołu: anioły przedstawiające cnoty chrześcijańskie, sceny z życia Marii oraz święte Męczenniczki pierwszych wieków chrześcijaństwa, po lewej stronie aniołowie symbolizujący cnoty, dalej święci Apostołowie i najwyżej święci Wyznawcy. W prezbiterium kościoła gotyckiego sceny z życia św. Marii Magdaleny, w nawie na ścianie południowej przedstawienia świętych Pokutników i Pustelników, na ścianie północnej scena chrztu Polski, natomiast na ścianie zachodniej śpiewający i grający aniołowie. Witraże: W prezbiterium trzy witraże wykonane w 1913 r. Krakowskim Zakładzie Witrażów S.G. Żeleński według projektu Stefana Matejki: 1. Trójca Święta; 2. Serce Marii; 3.Serce Jezusa. W nawie witraże wykonane w latach 1913-14 w pracowni Eliasza Ungera w Tarnowie: 1. Matka Boża Częstochowska; 2. Św. Stanisław wskrzeszający Piotrowina; pozostałe 4 witraże są geometryczne z motywem rozety. Ołtarz główny neogotycki, w charakterze tryptyku w bogatej oprawie architektonicznej, wykonany w latach 1920-1923 według projektu Jana Sas Zubrzyckiego. W polu środkowym umieszczony jest obraz św. Stanisława z 1923 r., nad którym tarcza z orłem piastowskim, po bokach rzeźby śś. Piotra i Pawła oraz płaskorzeźbione sceny z życia św. Stanisława. Ołtarz boczny w nawie północnej neobarokowy z 1925 r. z obrazem Serca Pana Jezusa. Ambona neogotycka z około 1920 r., projektowana przez Jana Sas Zubrzyckiego, z płaskorzeźbami Chrystusa Dobrego pasterza oraz czterech Ewangelistów. Konfesjonały, stalle i ławy neogotyckie, wykonane w latach 1920-30 według projektu Jana Sas Zubrzyckiego. Kropielnica kamienna z 1728 r. Organy 30-głosowe, najprawdopodobniej firmy Andreas Schuster & Sohn z Żytawy (Zittau) z 1909 r., sprowadzone w 1949 r. z Wigancic Żytawskich. Epitafia: 1. Stanisława Młodeckiego (zm. 1605), renesansowe; 2. Elżbiety z Jordanów Gładyszowej (zm. 1617), renesansowe; 3. Teofili Bossowskiej (zm. 1829). Dzwony zawieszone na wieży nowego kościoła: 1. być może z XV w.; 2. z 1518 r.; 3. z 1519 r.

Rzut poziomy za: Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013

LITERATURA

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. I, Województwo krakowskie, z. 3, Powiat brzeski, Warszawa 1953Kornecki M., Kościoły diecezji tarnowskiej, [w:] Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1972, Tarnów 1972
Korpus witraży z lat 1800-1945 w kościołach rzymskokatolickich metropolii krakowskiej i przemyskiej, T. IV Diecezja tarnowska cz. 2, Kraków 2017
Krupiński A., Zabytki urbanistyki i architektury województwa tarnowskiego, Kraków 1989
Pasternak P., Katalog organów w diecezji tarnowskiej, maszynopis
Stefański K., Jan Sas Zubrzycki i Andrzej Lenik - z pracowni architekta i rzeźbiarza, Wrocław 2004
Strona internetowa: https://old.bazylikaszczepanow.pl (dostęp 04.02.2022)

Szczepanów, kościół św. Marii Magdaleny i św. Stanisława biskupa