Kościoły

Porąbka Uszewska, kościół św. Andrzeja

Lokalizacja: Porąbka Uszewska, powiat Brzesko (49.931922, 20.677625)
Budowa: 1914-18
Architekt: Jan Sas-Zubrzycki
Styl: neogotyk

HISTORIA. W 1321 r. z inicjatywy biskupów krakowskich założona została wieś Łoniowa, w której w 1350 r. po raz pierwszy wzmiankowana jest parafia. Do końca XIV w. z Łoniowej wydzieliły się dwie wsie: Doły oraz Porąbka Uszewska, i właśnie w tej ostatniej około 1470 r. utworzona została parafia. Pierwsze kościoły parafialne były budowlami drewnianymi. Przed 1550 r. zbudowany został drewniany kościół, który był prawdopodobnie drugim z kolei w Porąbce Uszewskiej. Rozebrano go około 1918 r., po wzniesieniu murowanej świątyni. Obecny murowany kościół zbudowany został w latach 1914-18 według projektu Jana Sas-Zubrzyckiego. Konsekracja kościoła miała miejsce dopiero w 1953 r. a dokonał jej biskup sufragan tarnowski Karol Pękala. W latach 1961-65 kościół był odnawiany, wymieniono wtedy pokrycie dachów i hełmu oraz zabezpieczono zewnętrzne elementy architektoniczne.

ARCHITEKTURA. Eklektyczny, z elementami neoromanizmu i neogotyku, murowany z cegły z wykorzystaniem kamienia i betonu. Złożony jest z trójnawowego, pseudohalowego korpusu z transeptem oraz prezbiterium zamkniętego trójbocznie. Po bokach prezbiterium dwie piętrowe przybudówki, od północy zakrystia a od południa kaplica zamknięta trójbocznie. Nawy boczne poszerzone zostały o głębokie wnęki ołtarzowe, nad którymi mieszczą się empory. Od frontu przy korpusie dostawiona wieża, ujęta po bokach dwiema symetrycznymi przybudówkami. Wysoka wieża jest kwadratowa, nakryta hełmem w formie iglicy, ujętej czterema narożnymi wieżyczkami. Na zewnątrz kościół opięty uskokowymi przyporami. Ramiona transeptu zamknięte są ścianami prostymi i zwieńczone trójkątnymi szczytami ze sterczynami. Okna półkoliste w obramieniach kamiennych, w zamknięciach transeptu okna koliste. W przyziemiu wieży portal neoromański, uskokowy, z archiwoltą ozdobioną kulami. Kościół nakryty jest dachami dwuspadowymi nad korpusem, prezbiterium i ramionami transeptu oraz pulpitowymi nad rozszerzeniami naw bocznych. Dwa portale boczne prowadzące do naw bocznych od południa i północy, zamknięte półkoliście. Wewnątrz prezbiterium nakryte sklepieniem gwiaździstym, zaś korpus nawowy sklepieniami krzyżowymi, wspartymi na czworobocznych filarach. Łuk tęczy i arkady międzynawowe zamknięte półkoliście.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Witraże w oknach prezbiterium, figuralne ze świętymi Andrzejem i Janem Kantym, wykonane w zakładzie Żeleńskiego w Krakowie. Ołtarz główny neogotycki, wykonany po 1920 r., z rzeźbą Chrystusa Króla po środku i rzeźbami śś. Barbary i Katarzyny po bokach. Na zasuwie obraz św. Andrzeja, współczesny ołtarzowi. W zwieńczeniu obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w drewnianych sukienkach, barokowy z XVIII w., pochodzący z dawnego kościoła. Trzy ołtarze boczne w transepcie, współczesne ołtarzowi głównemu. W pierwszym ołtarzu znajduje się płaskorzeźba MB Różańcowej ze śś. Dominikiem i Katarzyną Sienieńską w otoczeniu scen z Tajemnicami Różańcowymi, zaś w zwieńczeniu rzeźby św. Anny Samotrzeć i po bokach śś. Andrzeja i Antoniego. W drugim ołtarzu w polu środkowym barokowy obraz MB Siedmiobolesnej z XVIII w., w drewnianej sukience a po bokach rzeźby śś. Stanisława i Wojciecha. W ołtarzu trzecim rzeźby Serca Pana Jezusa a w zwieńczeniu Najświętszej Marii Panny. Trzy ołtarze boczne przeniesione z dawnego kościoła. Jeden w kaplicy, późnobarokowy z 1. poł. XVIII w. z rzeźbami śś. Joachima i Anny oraz śś. Piotra i Pawła. W polu środkowym umieszczony jest późnogotycki obraz MB z Dzieciątkiem w otoczeniu śś. Wojciecha i Stanisława z początku XVI w., całkowicie przemalowany, pierwotnie stanowiący zapewne część środkową malowanego tryptyku z ołtarza głównego dawnego kościoła. W zwieńczeniu owalny obraz św. Franciszka z XVIII w. Dwa kolejne ołtarze są rokokowe i pochodzą z 2. połowy XVIII w., ustawione zostały w nawach bocznych. W lewym ołtarzu obraz św. Józefa z Dzieciątkiem w polu głównym oraz św. Jana Nepomucena w zwieńczeniu, oba obrazy barokowe z XVIII w., ponadto rzeźby św. Jana Chrzciciela i innego nierozpoznanego świętego. W prawym ołtarzu obraz Chrystusa Ecce Homo w polu środkowym i św. Piotra w zwieńczeniu, oba barokowe z XVIII w. oraz rzeźby MB Bolesnej i św. Jana Ewangelisty. Dawna chrzcielnica drewniana, barokowa z początku XVIII w. Ławy z lat 1960-62, projektowane przez Jana Dudka. Organy 31-głosowe zbudowane w 1958 r. przez Wacława Biernackiego z Krakowa. Wcześniejszy 8-głosowy pozytyw z 1685 r., pochodzący z dawnego kościoła, znajduje się dziś na zamku w Dębnie. Dwa dzwony: 1. z 1546 r., ufundowany przez Bernarda z Moraw? (BERNHARDVS MORAWS), ówczesnego proboszcza w Porąbce, ozdobiony medalionem z Ukrzyżowaniem i ornamentami roślinnymi; 2. z 1931 r., ozdobiony herbami Maryjnymi. Oba dzwony zostały uratowane w 1941 r., kiedy to okupanci niemieccy zgodzili się na prośbę proboszcza A. Rogoza aby pozostawić je w kościele.

Tekst umieszczony 31.10.2010
Jedno zdjęcie z wnętrza kościoła wykonał Andrzej Mleczko

LITERATURA

Kornecki M., Kościoły diecezji tarnowskiej [w:] Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1972, Tarnów 1972
Krupiński A., Zabytki urbanistyki i architektury województwa tarnowskiego, Kraków 1989
Pasternak P., Katalog organów w diecezji tarnowskiej, maszynopis
ks. Rzepa J, Kornecki M., Dzwony Diecezji Tarnowskiej, Kraków 2001
Strona internetowa: http://www.porabka_uszewska.diecezja.tarnow.pl/

Porąbka Uszewska, kościół św. Andrzeja

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł