Kościoły

Lokalizacja: Gręboszów, powiat Dąbrowa Tarnowska (50.244039, 20.777236)
Budowa: 1650
Styl: barok

HISTORIA. Parafia w Gręboszowie powstała w XIII w., prawdopodobnie z fundacji rycerskiej, pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1326 r. Pierwotny drewniany kościół, wzmiankowany jeszcze przez Jana Długosza istniał w Gręboszowie do 1635 r. Obecny został zbudowany został w 1650 r. z fundacji Franciszka Dębińskiego, wojewody krakowskiego, starosty bocheńskiego i wielickiego. Konsekrowany przez bpa Mikołaja Oborskiego, sufragana krakowskiego w 1675 r. W XIX w. był rozbudowywany w kilku etapach z fundacji Józefa i Zofii Załuskich: w 1863 r. dobudowano nawę południową, w 1864 r. podwyższono wieżę a w 1875 r. dobudowano nawę północną. W 1915 r. kościół został uszkodzony w wyniku działań wojennych, spalone zostały dachy, hełm wieży i częściowo wyposażenie wnętrza, zniszczeniu uległa także fasada świątyni. Kościół odbudowano po zakończeniu działań wojennych.

ARCHITEKTURA. Barokowy, zbudowany z cegły z użyciem kamienia, otynkowany. Trójnawowy, bazylikowy z krótkim prezbiterium, przy którym od północy wieża i zakrystia a od południa dawny skarbiec. Przy korpusie od zachodu kruchta. Na zewnątrz kościół o podziałach ramowych, nakryty dachami dwuspadowymi i pulpitowymi, pobitymi blachą. Fasada zachodnia dwukondygnacjowa, trójosiowa, rozczłonowana pilastrami i gzymsami, zwieńczona trójkątnym szczytem z okulusem, poniżej płaskorzeźba NMP oraz we wnękach rzeźby: śś. Józefa i Joachima. Kruchta formą nawiązująca do fasady z rzeźbami śś. Stanisława Kostki i Kazimierza z początku XX w. Wieża kwadratowa, czterokondygnacjowa, nakryta dachem namiotowym. Wnętrze nakryte sklepieniami kolebkowymi na gurtach, o spłaszczonym łuku, w nawach bocznych sklepienia krzyżowe. Ściany rozczłonkowane pilastrami, arkady międzynawowe zamknięte półkoliście. W wejściach trzy portale marmurowe, dwa z nich uszate, jeden z herbem Rawicz, trzeci z datą 1861.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. W oknach witraże wykonane po roku 1920 w krakowskiej firmie Żeleńskich. Pięć ołtarzy neobarokowych z 2. poł. XIX w. lub początku XX w. W ołtarzu głównym obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w typie Matki Boskiej Śnieżnej, barokowy zapewne z XVII w., otoczony miejscowym kultem ponadto rzeźby: św. Michała Archanioła oraz śś. Piotra i Pawła. W ołtarzach bocznych obrazy: św. Anny Samotrzeć, barokowy z XVII w. i św. Józefa z XVIII w. Ambona neobarokowa współczesna ołtarzom. Organy 16-głosowe wykonane w 1926 r. przez firmę Rieger-Jaegerndorf. Chrzcielnica marmurowa, barokowa z 2. poł. XVII w. Lawaterz z czarnego marmuru z herbem Jastrzębiec, barokowy z 2. poł. XVII w. Pomnik nagrobny gen. Józefa Załuskiego (zm. 1866), kamienny z postacią zmarłego na sarkofagu, wykonany przez Ludwika Otowskiego około 1875 r. Epitafia: 1. Franciszka Debińskiego, wojewody krakowskiego, starosty bocheńskiego i wielickiego, fundatora kościoła (zm. 1654), marmurowe z inskrypcja oraz z kartuszem z herbami Rawicz, Poraj, Topór i Leliwa; 2. Wiktorii Ruszkowskiej wykonane z czarnego marmuru w 1693; 3. Franciszka Wodzickiego, starosty grybowskiego (zm. 1803), marmurowe. Dwa dzwony: Józef i Serce Maryi, oba wykonane w Odlewni dzwonów Felczyńskich w Przemyślu. Kościół otoczony murem z barokową bramką kamienną od wschodu z XVII w. oraz neobarokową bramą z XX w. od zachodu, zwieńczoną posągami i krucyfiksem, w narożach ogrodzenia trzy kapliczki murowane z 2. poł. XIX w., czwarta została rozebrana. Przy kościele stoi pomnik Jana Pawła II (zm. 2005), wykonany w 2002 r. przez Czesława Dźwigaja.  Na placu przed kościołem, na wysokiej kolumnie znajduje się figura św. Anny z 1866 r.

Tekst umieszczony 01.10.2005
Rzut poziomy za: Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013
Autorem zdjęć z wnętrza kościoła jest Andrzej Mleczko
Rysunek kościoła wyk. Marceli Stohandel ok. 1865 r. (przechowywany w zbiorach Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie).

LITERATURA

Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982
Kornecki M., Kościoły diecezji tarnowskiej [w:] Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1972, Tarnów 1972
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. I, Województwo krakowskie,  z. 5, Powiat dąbrowski, Warszawa 1953
Krupiński A., Zabytki urbanistyki i architektury województwa tarnowskiego, Kraków 1989
Pasternak P., Katalog organów w diecezji tarnowskiej, maszynopis
ks. Rzepa J, Kornecki M., Dzwony Diecezji Tarnowskiej, Kraków 2001

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł