Kościoły

Lokalizacja: Bochnia, pl. św. Kingi 9 (49.969293, 20.428297)
Budowa: około 1440 r.
Styl: gotycki

HISTORIA. Parafia bocheńska została założona przed 1253 r., przez księżną Grzymisławę, żonę księcia krakowskiego Leszka Białego. Ona również ufundowała pierwszy kościół murowany w Bochni, powstał on około 1249 r., przypuszczalnie na miejscu istniejącego wcześniej kościoła drewnianego. Późniejsza XV-wieczna tradycja przypisuje fundację kościoła św. Kindze, żonie księcia krakowskiego Bolesława Wstydliwego. Kościół ten został zniszczony przez pożar a na jego miejscu wzniesiono około 1440 r. nowy, późnogotycki, który w zmienionej nieco formie przetrwał do dziś. W 1655 r. kościół został poważnie zniszczony przez pożar, zawaleniu uległy wtedy sklepienia. W czasie odbudowy nastąpiła barokizacja wnętrza. Po 1777 r. dobudowano kaplicę Matki Boskiej. W 1846 r. wybudowano kruchty od północy i południa a w 1854 r. przebudowano sygnaturkę według projektu Marcina Borelowskiego, nadając jej neogotycki charakter. W latach 1901-1905 odbyła się restauracja kościoła w stylu neogotyckim pod kierunkiem architekta Tadeusza Stryjeńskiego.

ARCHITEKTURA. Gotycki, z wnętrzem przekształconym w późnym baroku i z elementami neogotyckimi na zewnątrz. Murowany z cegły i kamienia. Korpus trójnawowy, czteroprzęsłowy, halowy z czteroprzęsłowym, trójbocznie zamkniętym prezbiterium, przy nim od północy piętrowa zakrystia i kaplica św. Kingi z XV w., a od południa kaplica Matki Boskiej z po 1777 r. Przy nawie od północy i południa kruchty wzniesione w 1846 r. Ściany prezbiterium i nawy podzielone wewnątrz pilastrami i gzymsowaniem. Nawa główna otwarta do bocznych czterema parami wysokich arkad. Belka tęczowa barokowo wygięta, z rokokową grupą Ukrzyżowania. Sklepienia w korpusie nawowym wsparte na sześciu ośmiobocznych filarach: w prezbiterium i nawie kolebkowe, w nawach bocznych kolebkowo-krzyżowe, z lunetami na gurtach, w kaplicy św. Kingi krzyżowo-żebrowe. Chór muzyczny na kolumnach klasycystycznych. Na zewnątrz korpus opięty przyporami i obwiedziony gzymsem kapnikowym. Fasada zachodnia zwieńczona szczytem schodkowym z dekoracyjnie ukształtowanymi płycinami (blendami) i fryzem rombowym. podzielona szkarpami na trzy części, w środkowej u dołu nowy portal ostrołukowy, u góry trzy okna ostrołukowe z laskami kamiennymi. Dach siodłowy z neogotycką wieżyczką na sygnaturkę. Portale: 1. do kaplicy Matki Boskiej, barokowy, marmurowy z h. Starykoń i Tarnawa oraz z psem dominikańskim z pochodnią,  przeniesiony z kościoła dominikanów, w nim kuta krata z 1683 r.; 2-3 do zakrystii barokowe z 2 poł. XVII w., w uszatych obramieniach; 4. neogotycki do kaplicy św. Kingi z 1910 r. Drzwi: 1. gotyckie, żelazne, kute z rozetami; 2.barokowe z XVII w.; 3. dwuskrzydłowe, spiżowe, wykonane w 1997 r., ze scenami tajemnic różańcowych i historią obrazu Matki Boskiej Bocheńskiej.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Polichromia w kaplicy św. Kingi na ścianie południowej ze sceną Rozesłania Apostołów, gotycko-renesansowa, pochodzącą z przełomu XV i XVI w. W nawie południowej nad portalem sceny z legendą Świętej z 1769 r., przypisywane warsztatowi Piotra Korneckiego. W kaplicy św. Kingi sceny figuralne i ornamentalne wykonane w 1898 r. przez Antoniego Tucha według projektu Jana Matejki, kaplicę obiega fryz złożony z tarcz herbowych i napisów. W prezbiterium i korpusie nawowym oraz kaplicy Matki Boskiej polichromia ornamentalna i figuralna, wykonana przez Wacława Taranczewskiego, w kaplicy przedstawiająca piętnaście tajemnic różańcowych.
P r e z b i t e r i u m. Ołtarz główny rokokowy, fundowany przez konfederatów barskich stacjonujących w Bochni, wykonany przez Piotra Korneckiego, snycerza z Gdowa i jego warsztat w latach 1770-72; architektoniczny, trójosiowy, dwukondygnacjowy, wsparty na wysokim cokole; w dolnej kondygnacji, na osi środkowej tabernakulum, nad nim obraz św. Mikołaja, malowany przez Piotra Korneckiego w 1772 r.; na osiach bocznych po trzy kolumny, z których jedna wysunięta nieco do przodu, pomiędzy nimi znajdują się figury czterech Ewangelistów: Mateusza, Marka, Łukasza i Jana; kolumny podtrzymują profilowane belkowanie, na którym umieszczono figury siedzących aniołów i ozdobne wazony; w górnej kondygnacji obraz Wniebowzięcia NMP, malowany przez Piotra Korneckiego w 1772 r., w zwieńczeniu gloria z Okiem Opatrzności w środku, po bokach dwie figury aniołów. Stalle z malowanymi scenami z życia śś. Stanisława bpa i Jana Chrzciciela na zapleckach z 1665 r. 
N a w a   g ł ó w n a. Ołtarze boczne, dwa przy tęczy: 1. Matki Bożej Szkaplerznej, z początku XVIII w., przeniesiony z kościoła bernardynów; dwukondygnacjowy, wsparty na wysokim cokole, w polu środkowym obraz M.B. Szkaplerznej z XVII w., z drewnianymi sukienkami, malowany na płótnie naklejonym na deskę, otacza go siedem małych, owalnych, malowanych medalionów ze scenami z życia Matki Bożej, okolonych plączem stylizowanych liści akantu, po bokach figury śś. Stanisława i Wojciecha; w górnej kondygnacji płaskorzeźba Zwiastowania a w zwieńczeniu gołębica w promienistej glorii; 2. Serca Jezusa, z 2. poł. XVIII w., dwukondygnacjowy, wsparty na wysokim cokole, w polu środkowym owalna nisza mieszcząca figurę Serca Jezusa, ujęta w pilastry i kręcone kolumny korynckie, przy których rzeźby nieokreślonych świętych w biretach, w zwieńczeniu promienista gloria z monogramem "S.A." odnoszącym się do św. Anny; sześć przy filarach międzynawowych, wykonanych przez Piotra Korneckiego w latach 1763-75: 3. św. Jana Nepomucena, z 1765 r., dwukondygnacjowy; w polu głównym ołtarza znajdują się dwa przesuwane obrazy: św. Izydora Oracza i św. Jana Nepomucena, po bokach umieszczone są rzeźby śś. Jana Ewangelisty i Jana Chrzciciela, w górnej kondygnacji obraz śś. Piotra i Pawła; tuż nad mensa znajduje się obraz św. Zyty a w antependium umieszczona jest płaskorzeźba przedstawiająca Zrzucenie św. Jana Nepomucena; 4. św. Józefa, z 1765 r., dwukondygnacjowy; w polu środkowym obrazy św. Józefa, Matki Bożej Nieustającej Pomocy i św. Stanisława Kostki, ujęte w półkolumny, przy których rzeźby śś. Piotra i Pawła; w górnej kondygnacji obraz św. Barbary; 5. św. Wojciecha, z 1774 r., w polu środkowym obrazy: Pokłon Trzech Króli, św. Agata i św. Jakub, po bokach dwie figury biskupów, w górnej części ołtarza znajduje się obraz św. Walentego, antepedium klasycystyczno - ludowe ze sceną Adoracji Dzieciątka Jezus; 6. św. Marii Magdaleny, z 3. ćw. XVIII w., dwukondygnacjowy, w polu głównym trzy obrazy, które można kolejno odsłaniać: św. Maria Magdalena, św. Alojzy i św. Rozalia, w górnej kondygnacji obraz św. Teresy z Avilla; 7. św. Jana Chrzciciela, z 1775 r., analogiczny w formie do ołtarza św. Wojciecha; 8. św. Trójcy, z 1763 r., dwukondygnacjowy, wsparty na wysokim cokole; w polu środkowym znajdują się obrazy: św. Trójcy oraz śś. Dydaka i Homobonusa, patronów krawców, po bokach rzeźby śś. Augustyna i Ambrożego, w górnej kondygnacji obraz św. Floriana. Ambona rokokowa z 1757 r., wykonana przez Piotra Korneckiego (?). Ławki neobarokowe z 1849 r. Chrzcielnica marmurowa, barokowa z XVII w. Płyta nagrobna z leżącą postacią św. Jacka, wykonana z piaskowca w połowie XVII w. Prospekt organowy, późnobarokowy z 1787 r., w nim organy z tegoż okresu, rekonstruowane w 1898 r. przez Tomasza Falla, organmistrza ze Szczyrzyca. Epitafia marmurowe: 1. Jana Jelitowskiego (zm. 1608); 2. Andrzeja Żarskiego (zm. 1614); 3. Maciejowej Irasowskiej z XVII w.; 4. Jana Kowalińskiego (zm. 1655); 5. Józefa i Anny Bętkowskich oraz Anny Broniewskiej (zm. 1767); 6. Wojciecha Paszyca (zm. 1771); 7. Marcina i Agnieszki Marxenów (zm. 1772). 
N a w a    p ó ł n o c n a.  Ołtarze: 1. Pana Jezusa w Ogrójcu, z rzeźbionym Ogrójcem z XVII w.; 2. św. Teresy, wykonany przez rzeźbiarza Tadeusza Janika z Rzeszowa w 1927 r., marmurowy, z obrazem Miłosierdzia Bożego i portretem bł. s. Faustyny Kowalskiej.
N a w a   p o ł u d n i o w a. Ołtarz Chrystusa Ukrzyżowanego, barokowy z 1699 r., ze żłobkowanymi kolumnami jońskimi, wspierającymi przerwane belkowanie o motywie morskiej fali, na którym umieszczono rzeźby aniołów; w półkolistej niszy płaskorzeźbiony krucyfiks barokowy, z XVII w., pochodzący z kościoła dominikanów, po bokach figury matki Boskiej Bolesnej i św. Jana Ewangelisty, poniżej krzyża obraz Matki Boskiej Bolesnej z XVIII w., w zwieńczeniu gloria z Gołębicą.
K a p l i c a   ś. w.   K i n g i.  (dawniej p.w. Jedynastu Tysięcy Dziewic). Wystrój wnętrza i wyposażenie projektowany przez Jana Matejkę. Ołtarz neogotycki; na kamiennej mensie umieszczone jest drewniane retabulum w formie pseudotryptyku o nieruchomych bocznych kwaterach, zwieńczone dekoracją maswerkową, w polu głównym obraz św. Kingi malowany przez Władysława Rossowskiego. Stalle neogotyckie z 1892 r. Stacje Męki Pańskiej z XVIII-XIX w. Witraż w oknie północnym z 1898 r.  pamiątkowa poświęcona gen. Janowi Henrykowi Dąbrowskiemu, urodzonemu w podbocheńskim Pierzchowcu.
K a p l i c a   M a t k i   B o ż e j  B o c h e ń s k i e j. Ołtarz pochodzący z dawnego kościoła dominikanów, ufundowany został w 1740 r. przez kasztelana wojnickiego Piotra Konstantego Stadnickiego (zm. 1746 r.), wykonany jest z czarnego marmuru dębnickiego, dwukondygnacjowy, z rokokowymi uzupełnieniami snycerskimi i tabernakulum z 2. poł. XVIII w.; zdwojone pilastry, o złoconych, kompozytowych kapitelach, dźwigają architraw, fryz oraz gzyms; w polu środkowym obraz Matki Boskiej Różańcowej, zwanej Bocheńską, z 1. poł. XVI w., malowany na płótnie naklejonym na modrzewiową deskę, z ramą ze splotów roślinnych z pocz. XVIII w., obraz zakrywany zasuwą z wieńcem tajemnic różańcowych, wykonanych przez P. Stachiewicza w 1930 roku; w zwieńczeniu obraz Dzieciątka Jezus z krzyżem z 1 poł. XVIII w. Ławki z około 1931 r.

DZWONNICA. Przy kościele wolno stojąca z 1609 r., zbudowana przez cieślę Andrzeja Palicza. Dawniej przy kościele bernardynów, przeniesiona z końcem XVIII w. Obecnie rekonstrukcja z lat 1990-93 po pożarze z 1987 r. Barokowa, drewniana, konstrukcji słupowej, szalowana, z nadwieszoną izbicą, nakryta dachem namiotowym. Na dzwonnicy zawieszone są trzy dzwony wykonane w Odlewni dzwonów Felczyńskich w Przemyślu w 1988 r.: Maryja, Mikołaj i Kinga.

Tekst umieszczony 21.08.2004
Kilka zdjęć z wnętrza kościoła wykonał Andrzej Mleczko
Rzut poziomy za: Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982

LITERATURA

Architektura gotycka w Polsce, pod. red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. I, Województwo krakowskie, z. 2, Powiat bocheński, Warszawa 1953
Kornecki M., Kościoły diecezji tarnowskiej, [w:] Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1972, Tarnów 1972
Kornecki M., Kościoły drewniane w Małopolsce, Kraków 1999
Krupiński A., Zabytki urbanistyki i architektury województwa tarnowskiego, Kraków 1989
Pasternak P., Katalog organów w diecezji tarnowskiej, maszynopis
Piątkowska Ł., Parafie Ziemi Bocheńskiej, Bochnia 2004
Strona internetowa: www.mikolaj.bochnia.pl

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł