Stwosz Wit

Szczegóły: | Opublikowano: 16 październik 2016 | Odsłony: 1541

Wit Stwosz niem. Veit Stoß (1447 lub 1448-1533), niemiecki rzeźbiarz, grafik i malarz, wybitny przedstawiciel późnego gotyku. Prawdopodobnie pochodził z miejscowości Horb nad Neckarem w Szwabii. Jego twórczość wykazuje liczne analogie z twórczością Nicolausa Gerhaerta z Lejdy, co może wskazywać na to iż Stwosz był jego uczniem. Hipotezy tej nie da się jednak potwierdzić. Pierwsza wzmianka o rzeźbiarzu pojawia się dopiero w 1477 roku, kiedy artysta przybył do Krakowa, gdzie na zamówienie rady miejskiej miał wykonać nastawę ołtarza głównego w Kościele Mariackim. Prace nad ołtarzem Mariackim ukończył Stwosz w 1489 r. Także do kościoła Mariackiego w Krakowie przeznaczony był krucyfiks zamówiony przez mincerza królewskiego Henryka Slackera (ok. 1491). Z okresu pobytu artysty w Krakowie pochodzą jeszcze inne dzieła: nie zachowany ołtarz dla kościoła cystersów w Jędrzejowie (1487), nagrobek króla Kazimierza Jagiellończyka (1492) w katedrze krakowskiej, nagrobek Piotra z Bnina, biskupa włocławskiego (1494), w katedrze we Włocławku, nagrobek Zbigniewa Oleśnickiego, arcybiskupa gnieźnieńskiego (1495), w katedrze w Gnieźnie. Jeszcze w Krakowie zaprojektował Wit Stwosz brązową płytę nagrobną Filipa Buonaccorsi zwanego Kallimachem, która odlana została w Norymberdze, w warsztacie Vischerów (1496-1500). Bezpośrednio z osobą Wita Stwosza wiąże się również środkową część tryptyku z Lusiny oraz rzeźbę św. Anny Samotrzeć, która do końca XIX w. znajdowała się w kościele w Olszynach koło Wojnicza, następnie trafiła do Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie, skąd zrabowali ją Niemcy w czasie II wojny światowej. Ostatnio z artystą wiąże się także rzeźbę Chrystusa w Ogrojcu z kościoła w Ptaszkowej koło Nowego Sącza. Twórczość Stwosza, zwłaszcza ołtarz Mariacki musiała być bardzo wysoko oceniana i mała znaczny wpływ na kierunek rozwoju sztuki nie tylko Krakowa i Małopolski, ale także Spisza, Śląska, a nawet dalszych obszarów: Prus, Czech, Węgier i Transylwanii. W swej krakowskiej pracowni Stwosz zatrudniał wielu uczniów, m. in. syna Stanisława. Z warsztatem tym wiąże się wiele prac, m.in. figurę Marii z Grybowa, obecnie w Muzeum Narodowym w Krakowie czy rzeźbę św. Anny Samotrzeć z Czchowa, skradzioną z kaplicy cmentarnej. Po powrocie do Norymbergii w 1496 roku rozpoczął się następny etap w twórczości rzeźbiarza. Z tego okresu pochodzą prace przeznaczone do norymberskich kościołów m.in. epitafium Volckammera (1499) i krucyfiks Wickla (1520) do kościoła św. Sebalda, Pozdrowienie Anielskie (1518) z kościoła św. Wawrzyńca czy ołtarz z Bambergu (1520-23), przeznaczony pierwotnie do kościoła św. Salwatora. Podobnie jak w Krakowie, w Norymberdze mistrz wciąż dzielił czas między pracownię a handel i spekulacje finansowe, które w 1503 roku postawiły go na skraju bankructwa. Zdesperowany sfałszował podpis na wekslu, gdy zaś przestępstwo wyszło na jaw został skazany na publiczne napiętnowanie. Jego sytuacja poprawiła się dopiero w 1507 roku kiedy udało mu się uzyskać ułaskawienie z rąk cesarza Maksymiliana.

Wit Stwosz, wykaz znanych prac artysty w Polsce

- płaskorzeźba Chrystus w Ogrojcu z Cmentarza przy kościele Mariackim, Muzeum Narodowe w Krakowie (1485)
- Ołtarz Mariacki, kościół Wniebowzięcia NMP w Krakowie (1489)
- Krucyfiks Henryka Slackera, kościół Wniebowzięcia NMP w Krakowie, około (1491)
- ołtarz, kościół cystersów w Jędrzejowie, nie zachowany (1487)
- pomnik nagrobny króla Kazimierza Jagiellończyka, katedra św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie (1492)
- pomnik nagrobny Piotra z Bnina, biskupa włocławskiego, katedra Wniebowzięcia NMP we Włocławku (1494)
- pomnik nagrobny Zbigniewa Oleśnickiego, biskupa gnieźnieńskiego, katedra Wniebowzięcia NMP w Gnieźnie (1495)
- płyta nagrobna Filipa Buonaccors zw. Kallimachem, kościół dominikanów w Krakowie (1496-1500)
- rzeźba św. Anny Samotrzeć z kościoła w Olszynach, Muzeum Diecezjalne w Tarnowie, zarabowana przez Niemców podczas II wojny światowej
- rzeźba Chrystusa w Ogrojcu, kościół w Ptaszkowej

Tekst umieszczony 12.02.2004, aktualizowany 28.09.2022

LITERATURA

Dobrowolski T., Sztuka Krakowa, Kraków 1978
Skubiszewski P., Wit Stwosz, Warszawa 1985
Sztuka świata. Leksykon L-Z, t. 13, Warszawa 2000
Strona internetowa: www.culture.pl/pl/culture/artykuly/os_stwosz_wit

Wit Stwosz, zdjęcia prac artysty