Kościoły

Grybów, kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej

Lokalizacja: Grybów, powiat Nowy Sącz, Kościelna 3 (49.625661, 20.945995)
Budowa: 1909-21
Architekt: Józef Pius Dziekoński, Zdzisław Mączeński
Styl: neogotyk

HISTORIA. Nie jest znana data erygowania parafii w Grybowie. W dokumencie lokacji miasta z 1340 r. wydanym przez króla polskiego Kazimierza Wielkiego jest wzmianka o uposażeniu kościoła, który zapewne został wzniesiony krótko po tej dacie. Pierwszy kościół w Grybowie był obiektem murowanym z kamienia i został wzniesiony w stylu gotyckim. O jego istnieniu informuje Jan Długosz w Liber Beneficiorum, gdzie potwierdza też fakt kazimierzowskiej fundacji. W 1662 r. kościół ucierpiał poważnie w wyniku pożaru, jego odbudowa trwała aż do 1705 r. Gotycki kościół przetrwał do 1908 r. kiedy to zaczęto jego rozbiórkę, robiąc miejsce pod budowę obecnej świątyni. Prace budowlane prowadzone były w latach 1909-14 przez budowniczego Romana Olszewskiego z Grybowa według projektu warszawskiego architekta Józefa Piusa Dziekońskiego. Następnie obowiązki Dziekońskiego przejął inny warszawski architekt Zdzisław Mączeński, który wprowadził pewne zmiany w projekcie kościoła i odpowiada też za koncepcje wystroju wnętrza. Konsekracji kościoła dokonał w 1921 r. biskup tarnowski Leon Wałęga. Kościół został poważnie uszkodzony podczas działań wojennych w 1945 r. kiedy zniszczeniu uległ hełm wieży oraz w czasie pożaru w 1946 r. kiedy to spalone zostały dachy. Odbudowa kościoła prowadzona była od 1947 r. do lat 60-tych.

ARCHITEKTURA. Neogotycki, zbudowany z cegły, z użyciem kamienia. Złożony z trójnawowego, czteroprzęsłowego korpusu halowego, z transeptem i prezbiterium zamkniętym wielobocznie. Po bokach prezbiterium przybudówki mieszczące zakrystię i przedsionek od południa oraz kaplicę od północy. Od zachodu do korpusu dostawiona jest wysoka wieża, częściowo wtopiona w korpus. W dolnej części kwadratowa, przechodząca w ośmiobok, u szczytu którego obwiedziona wimpergami,, zwieńczona ostrosłupowym hełmem z iglicą. Po bokach wieży w narożnikach frontowych korpusu wbudowane są dwie wieżyczki schodowe, również zwieńczone iglicami. W przyziemiu wieży mieści się okazały portal ostrołukowy, wielouskokowy. Na zewnątrz kościół opięty jest przyporami, między którymi znajdują się ostrołukowe okna ozdobione laskowaniami i maswerkami. Ramiona transeptu zakończone są szczytami schodkowymi. Dachy nad kościołem dwuspadowe, z neogotycką wieżyczką na sygnaturkę, z latarnią i zwieńczoną iglicą. Wnętrza nakryte są sklepieniami kryształowymi, nawy rozdzielone zostały smukłymi ośmiobocznymi kolumnami o uproszczonych kapitelach.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Witraże w oknach prezbiterium z przedstawieniami św. Katarzyny i polskich świętych, wykonane w 1960 r., w oknach korpusu witraże dekoracyjne z 1966 r., projektowane przez Łukasza Karwowskiego. Ołtarz główny wolnostojący, kamienny, projektowany w 1958 r. przez Zdzisława Mączeńskiego, z barokową rzeźbą Chrystusa na Krzyżu na tle panoramy Jerozolimy z połowy XVII w. Ołtarze boczne, cztery ustawione w ramionach transeptu: 1. z łaskami słynącym obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem, zwanej Przedziwną lub Grybowską, gotycko-renesansowym z XVI w.; 2. z obrazem Serca Jezusowego i kompozycją polichromowaną, której tematyka związana jest z Bożym Miłosierdziem; 3-4. barokowo-klasycystyczne z połowy XIX w., w jednym obrazy św. Józefa z XIX w. i św. Bernardyna, barokowy z XVII w., w drugim kopia obrazu Matki Boskiej Nieustającej Pomocy; 5. w kaplicy przy prezbiterium, neogotycki z 1918 r., poprzednio główny, z rzeźbioną grupą Zwiastowania; 6. w kaplicy przy nawie bocznej od południa, zwany Matki Bolesnej "z furtki", projektowany przez Witolda Popławskiego w 1966 r. z płaskorzeźbą Piety. Chrzcielnica kamienna, neogotycka z około 1910 r. Ambona kamienna z 1958, projektu Zdzisława Mączeńskiego. Ławy i konfesjonały neogotyckie, również projektu Mączeńskiego. Dwanaście obrazów apostołów, rokokowych z 2 połowy XVIII w., pochodzących z kościoła w Szymbarku. Rzeźby: dwanaście posągów apostołów, późnobarokowych z XVIII w., pochodzących z dawnego kościoła franciszkanów w Starym Sączu; pięć figur składających się na kompozycję Przemienienia, barokowych z XVIII w., ustawionych przy ścianie prezbiterium. Organy 42-głosowe wykonane w 2015 r. przez Zakłady Organowe Zych z Wołomina. Pięć dzwonów, wszystkie wykonane w Odlewni dzwonów Felczyńskich z Przemyśla: 1. św. Bernardyn (1945); 2. brak nazwy (1950); 3.-5. św. Katarzyna, św. Bernardyn, św. Karol (1964).
W bezpośrednim sąsiedztwie kościoła znajduje się stara plebania z 1699 r., która pełni funkcję Muzeum Parafialnego.

Tekst umieszczony 15.06.2010, aktualizowany 20.11.2021

LITERATURA

Kornecki M., Kościoły diecezji tarnowskiej [w:] Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1972, Tarnów 1972
ks. Rzepa J, Kornecki M., Dzwony Diecezji Tarnowskiej, Kraków 2001
ks. Sorota R., Bazylika Mniejsza p.w. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Grybowie. Przewodnik, Grybów 2020
Katalog organów w diecezji tarnowskiej, oprac. Pasternak P., maszynopis
Strona internetowa: https://musicamsacram.pl/instrumenty/opis/1301-Grybow-Bazylika-sw-Katarzyny-Aleksandryjskiej (dostęp 26.11.2021)
Strona internetowa: http://www.grybow.parafia.info.pl/?p=main&what=68 (dostęp 26.11.2021)

Grybów, kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł