Kościoły

Skrzyszów, kościół św. Stanisława biskupa

Lokalizacja: Skrzyszów, powiat Tarnów (49.994774, 21.058769)
Budowa: 1517 r., 1770-76, 1893-94
Budowniczy: Jan z Czchowa
Styl:  późny gotyk

HISTORIA. Parafia w Skrzyszowie powstała przed rokiem 1350. Obecny kościół wzniesiony został w 1517 r. z fundacji Jana Amora Tarnowskiego, hetmana wielkiego koronnego i kasztelana krakowskiego, przez cieślę Jana z Czchowa (sygnatura na portalu). W 1542 r. biskup krakowski Piotr Gamrat zniósł tutejszą parafię a jej uposażenie przekazał kolegium wikariuszy kolegiaty tarnowskiej. Ponowne utworzenie parafii nastąpiło w 1726 r. Świątynia była dwukrotnie rozbudowywana. W latach 1770-76 dobudowano zakrystię i kaplicę północną a w latach 1893-94 przedłużono nawę, wzniesiono kaplicę południową z kruchtą oraz wieżę.

ARCHITEKTURA. Jest to kościół późnogotycki, drewniany, konstrukcji zrębowej. Jednonawowy z prezbiterium zamkniętym trójbocznie, przy którym od północy zakrystia a od południa niewielka kruchta. Nawa szersza, prostokątna, przy niej dwie kaplice od północy i od południa w charakterze transeptu. Od zachodu wieża konstrukcji słupowo-ramowej, z nadwieszoną izbicą i nakryta hełmem namiotowym. Na zewnątrz ściany pobite gontami. Wokół prezbiterium soboty z przed 2. poł. w. XVII, wsparte na słupach z zastrzałami. Dachy dwuspadowe, pobite gontami z wieżyczką na sygnaturkę z w. XVII-XVIII. Wnętrze nakryte stropami płaskim. Łuk tęczy półkolisty z belką tęczową profilowaną. Chór muzyczny drewniany wsparty na czterech parach słupów. Portale:1-2. zachodni i południowy, schodkowe, trójuskokowe, jeden o trzech, drugi o jednym wałku obramującym, z ostrołukowym wykrojem otworu wejściowego; z nich południowy z datą 1517 i nazwiskiem mistrza ciesielskiego Jana z Czchowa; 3. do zakrystii zamknięty łukiem w ośli grzbiet o dwóch wałkach przechodzących łukiem w ostre ścięcie. Okna prostokątne zamknięte łukiem trójlistnym.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Polichromia. Na południowej ścianie prezbiterium fragmenty polichromii późnogotyckiej z okresu budowy kościoła oraz rokokowej z 1777 r. Nowa secesyjna, ornamentalna dekoracja wykonana w 1907 r. przez Jana Bukowskiego z Krakowa. Dwa witraże w kaplicy północnej zaprojektował w 1929 r. A. Oleś. Ołtarz główny barokowy z XVIII w., na wysokim cokole ujęty dwoma parami kolumn wspierających przerwane belkowanie; w zwieńczeniu Duch Święty pod postacią gołębicy w Glorii; między kolumnami rzeźby dwojga świętych; w polu głównym obraz św. Stanisława bpa  ze śś. Wacławem i Michałem Archaniołem oraz fundatorem h. Leliwa malowany na desce przez Mistrza Rodziny Marii (?) przed 1520 r., stanowiący pierwotnie część tryptyku. Ołtarze boczne: jeden późnorenesansowy z XVII w., trzy późnobarokowe z końca XVIII w. i jeden z początku XX w., w nich obrazy: Matki Boskiej z Dzieciątkiem, Serca Pana Jezusa, Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i Veraikon oraz rzeźba Matki Boskiej. Ambona późnobarokowa z w. XVIII. Chrzcielnica drewniana z 2. ćw. W. XVIII. Stalle gotyckie z zapleckami i baldachimami o rzeźbionej dekoracji ornamentalnej z h. Leliwa Tarnowskich, z końca w. XV. Konfesjonał z końca w. XVI. Prospekt organowy współczesny 10-głosowym organom z 1895 r., wykonanym przez Tomasza Falla. Obrazy: 1. św. Karol Boromeusz z herbem i inicjałami Andrzeja Tarły, prepozyta tarnowskiego, malowany w 1625 r. przez Jana Kustaliewicza z Radomia; 2. Chrystus Miłosierny z w. XVII; 3. Najświętsza Panna Maria z  XVIII w.; 4. Św. Sebastian z XVIII w. Rzeźby: 1. św. Barbara, gotycka z końca XV w.; 2. krucyfiks barokowy z XVIII  w. Trzy dzwony odlane w 1926 r. w Udine we Włoszech. Na zewnątrz kościół otoczony murem kamiennym wzniesionym w połowie XVIII w., ze stacjami Męki Pańskiej malowanymi współcześnie przez Czesława Lenczowskiego.

Obecnie w tarnowskim Muzeum Diecezjalnym znajdują się zabytki pochodzące z kościoła parafialnego w Skrzyszowie: Ikona bizantyjska Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XV w. (?), w srebrnej sukience oraz skrzydła późnogotyckiego tryptyku ze Skrzyszowa malowanego przed 1520 r., ze scenami: Zabójstwa św. Stanisława, Wskrzeszenia Piotrowina, Chrystus w Ogrojcu, Biczowanie, Zmartwychwstanie i Zesłanie Ducha Św.

Tekst umieszczony 11.09.2003, ostatnio aktualizowany 22.06.2021
Rzut poziomy za: Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013

LITERATURA

Architektura gotycka w Polsce, pod red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Brykowski R., Z prac Instytutu Sztuki PAN nad dokumentacją drewnianej architektury sakralnej w Polsce. Skrzyszów, kościół par. p.w. św. Stanisława bpa, [w:] BHS R. 31 (1969) nr 3
Gadomski J., Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1500-1540, Warszawa - Kraków 1995
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. I, Województwo krakowskie, z. 10, Powiat nowosądecki, Warszawa 1953
Kornecki M., Kościoły diecezji tarnowskiej, [w:] Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1972, Tarnów 1972
Kornecki M., Kościoły drewniane w Małopolsce, Kraków 1999

Skrzyszów, kościół św. Stanisława biskupa

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł