Kościoły

Czchów - miasto w powiecie brzeskim (województwo małopolskie).
HISTORIA. Parafia w Czchowie powstała prawdopodobnie w końcu XII w., wiadomo że istniał tutaj wtedy murowany kościół, nazywany w dokumencie lokacyjnym z 1357 r. "alba ecclesia". Pozostały z niego jedynie wtórnie użyte romańskie ciosy oraz fragmenty fryzu wmurowane wtórnie we wschodnią ścianę prezbiterium. Układ tej romańskiej budowli pozostaje nieustalony. Obecny kościół wzniesiony został w dwóch etapach: przed rokiem 1360 zapewne z fundacji Kazimierza Wielkiego powstało prezbiterium a dopiero około 1450 r. wzniesiono korpus. W XV lub XVI w. dobudowano wieżę, która w 1841 r. w obawie przed zawaleniem, została obniżona do wysokości pierwszej kondygnacji. W XVIII w. przy prezbiterium dobudowano kaplicę. Na przełomie XIX i XX w. kościół gruntownie odnowiony, wzniesiono w tym czasie neogotycki szczyt na i wieżyczkę na sygnaturkę. W latach 1551-54 kościół przejściowo znajdował się w rękach luteranów, proboszczem był tu wtedy ks. Franciszek Lismanini, prowincjał franciszkanów, spowiednik królowej Bony i czołowy polski reformator. ARCHITEKTURA. Gotycki, murowany z kamienia. Jednonawowy z dwuprzęsłowym prezbiterium zamkniętym ścianą prostą, przy którym od północy zakrystia a od południa kaplica. Przy nawie od zachodu czworoboczna wieża z kruchtą w przyziemiu i chórem muzycznym powyżej, otwartymi do nawy ostrołukowymi arkadami, przy wieży od południa okrągła wieżyczka schodowa.  Kaplica nakryta kopułą na pendentywach z latarnią. Prezbiterium opięte przyporami (jedna przypora na osi od wsch.), przy korpusie przypora w narożu południowo-wschodnim. Elewacja wschodnia prezbiterium z odsadzką zwieńczoną gzymsem z wtórnie użytych detali romańskich. Zachodni szczyt korpusu ceglany, ozdobiony pięcioma zamkniętymi półkoliście blendami. Dachy dwuspadowe z wieżyczką na sygnaturkę, z latarnią zwieńczoną iglicą. Okna wschodnie prezbiterium i od południa w korpusie ostrołukowe, w kamiennych obramieniach, obustronnie rozglifione. Wnętrze rozczłonkowane pilastrami i belkowaniem. Sklepienia prezbiterium krzyżowo-żebrowe, z kolistymi zwornikami, wsparte na kamiennych wspornikach w kształcie masek. Nawa nakryta nowszym stropem drewnianym, kruchta sklepieniem krzyżowym a zakrystia sklepieniem kolebkowym. Tęcza ostrołukowa. Dwa portale gotyckie: jeden z nich ostrołukowy profilowany, drugi prostokątny fugowany. Polichromia wykonana została około 1375 r., odsłonięta przed rokiem 1914, konserwowana i częściowo rekonstruowana przez Adama Marczyńskiego w latach 1960-65: na ścianach południowej, północnej i wschodniej prezbiterium; na ścianie południowej i północnej sceny z życia Matki Boskiej i Chrystusa: m.in. Narodzenie Marii, Koronacja Marii, Zwiastowanie, Pokłon Trzech Króli i Sad Ostateczny w postaci Deesis; na ścianie wschodniej wizerunek głowy Chrystusa w typie Veraikon (ale bez chusty) podtrzymywanej przez aniołów; niżej po lewej stronie postać papieża (Urban V?) z wizerunkami śś. Piotra i Pawła na kolanach; po prawej stronie trzy personifikacja cnót teologicznych: Nadziei, Miłości i Wiary. Na ścianie północnej prezbiterium fryz ze scenami Męki Pańskiej z XVI w.
WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Dwa ołtarze boczne w nawie i trzeci w kaplicy, neogotyckie z ok. 1918 r., wykonane przez Jerzego Samka. W prawym ołtarzu przy tęczy umieszczona jest Pieta gotycka z 1. poł. XV w., przeniesiona z kapliczki na Zapotoczu, w lewym ołtarzu figura Serca Pana Jezusa. W ołtarzu w kaplicy otoczony kultem barokowy obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem z XVII w. Tabernakulum ścienne we wsch. murze prezbiterium, gotyckie z XIV w., kamienne z maswerkiem. Chrzcielnica gotycka z 1506 r., kamienna o dekoracji maswerkowej, z herbami i emblematami cechowymi oraz pokrywą drewnianą z ornamentem malowanym, gotycko-renesansową. Ambona późnobarokowa z XVIII w., wykonane przez Jana Gdowskiego. Dwa pomniki nagrobne, renesansowe: 1. Kaspra Wielogłowskiego (zm. 1564), przypisywany Hieronimowi Canavesiemu, z czerwonego marmuru i piaskowca, z płaskorzeźbioną stojąca postacią zmarłego w obramieniu architektonicznym; 2. jego żony z około połowy XVI w., kamienny, z płaskorzeźbioną postacią zmarłej. Epitafium ks. Ludwika Świderskiego (zm. 1811), marmurowe, z portretem na blasze. Krucyfiks barokowy z XVII w. Dwoje drzwi żelaznych z kratą i rozetami, gotyckich z XV w. Organy 17-głosowe wykonane w 1993 r. przez Włodzimierza Truszczyńskiego z Warszawy. Dwa dzwony: 1. z 1664 r., przelany w 1931 r. w Odlewni dzwonów Schwabe w Białej; 2-4. wykonane w Odlewni dzwonów Felczyńskich w Przemyślu w latach 1981-82.

Tekst umieszczony 29.11.2003, ostatnio aktualizowany 29.06.2006

Zdjęciie pomnika Wielogłowskiego wykonał Andrzej Mleczko
Rzut poziomy za: Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013

LITERATURA

Architektura gotycka w Polsce, pod red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. I, Województwo krakowskie , z. 3, Powiat brzeski, Warszawa 1953
Kornecki M., Dzieje sztuki, [w:] Województwo tarnowskie, Wrocław 1998
Kornecki M., Kościoły diecezji tarnowskiej, [w:] Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1972, Tarnów 1972
Krupiński A., Zabytki urbanistyki i architektury województwa tarnowskiego, Kraków 1989
ks. Rzepa J, Kornecki M., Dzwony Diecezji Tarnowskiej, Kraków 2001
Pasternak P., Katalog organów w diecezji tarnowskiej, maszynopis
Sztuka polska romańska i przedromańska do schyłku XIII w., pod. red. M. Walickiego, Warszawa br.
Strona internetowa: http://www.parafiaczchow.pl/

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł