Sas-Zubrzycki Jan

Szczegóły: | Opublikowano: 24 wrzesień 2016 | Odsłony: 4261

Jan Sas-Zubrzycki, urodzony 25 czerwca 1860 r. w Tłustem na Podolu, zmarł 4 sierpnia 1935 r. we Lwowie, pochowany został na Cmentarzu Łyczakowskim. Architekt, teoretyk architektury, inwentaryzator, konserwator sztuki. Ukończył wydział architektury Politechniki Lwowskiej. Do 1912 r. pracował w Urzędzie Budownictwa w Krakowie, następnie został profesorem historii architektury na Politechnice Lwowskiej. Był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności. Założył i prezesował Towarzystwu Opieki nad Zabytkami Sztuki i Kultury we Lwowie. Opublikował liczne prace zawierające m.in. rozważania na temat polskiego stylu narodowego. Wskazywał na oryginalne, rodzime cechy polskiej architektury. Jako architekt tworzył głównie w duchu modnego wówczas neogotyku. Badał polskie style budownictwa monumentalnego i drewnianego, szczególną uwagę zwracając na staropolską ciesiołkę, której był znawcą i wielbicielem. Był świetnym rysownikiem, akwarelistą i fotografikiem. Najważniejszą część jego artystycznego dorobku stanowią budowle sakralne. Architekt wzniósł około 45 kościołów i około 20 przebudował na terenie Małopolski, Podola i Bukowiny. Najczęściej projektował świątynie w stylu neogotyku "nadwiślańskiego" lub neorenesansu "zygmuntowskiego". W Krakowie na Podgórzu zaprojektował dwa kościoły (św. Józefa i redemptorystów), rozbudował też kościół św. Wincentego a Paulo na Kleparzu, przedłużając jego prezbiterium i dobudowując kaplicę MB z Lourdes. Zaprojektował m.in. kościoły parafialne w Chodowie, Górnie, Izdebkach, Jedliczach, Jordanowie, Lubatowej, Masłowie, Niewodnej, Sokołowie Małopolskim, Czortkowie na Ukrainie oraz kościół księży michalitów w Miejscu Piastowym i kapucynów na Zamarstynowie we Lwowie. Szczególnie wiele realizacji Sas Zubrzyckiego powstało na terenie diecezji tarnowskiej. Są to kościoły w Bielczy, Bruśniku, Ciężkowicach, Jadownikach Podgórnych, Łapczycy, Łężkowicach, Nowym Sączu-Biegonicach, Otfinowie, Piotrkowicach, Porąbce Uszewskiej, Porębie Radlnej, Ryglicach, Siedliskach-Bogusz, Szczepanowie, Szczurowej, misjonarzy w Tarnowie, Wietrzychowicach i Żeleżnikowej. Architekt pracował też przy rozbudowie kościołów w Borzęcinie, Szczucinie i Trzcianie. Zaprojektował grotę z Lourdes w Porębie Spytkowskiej. Najprawdopodobniej jego autorstwa jest kaplica Jastrzębskich na cmentarzu w Dębnie (1906). Sas-Zubrzycki opracowywał też projekty świeckich budowli użyteczności publicznej i budynków na zamówienia prywatne. Zaprojektował m.in. ratusze w Jordanowie, Niepołomicach i Zatorze oraz kilka kamienic przy rynku w Myślenicach (Rynek 4, 8 i 9). Zbudował dla siebie willę w Zabierzowie przy ul. Krakowskiej 149 a w Krośnie willę dla swojego przyjaciela i współpracownika Andrzeja Lenika przy ul. Lwowskiej 6. Kilka budynków powstało też w Krakowie, m.in. dom własny przy ul Słowackiego 7, sąsiednia kamienica przy ul Słowackiego 9 i kamienica Zimlera przy ul. Kurniki 3 (wspólnie z J. Donhajzerem).

Kościoły i kaplice:

- Szczurowa, kościół św. Bartłomieja (1887-1893)
- Trześń, kościół św. Rodziny (1890-1899)
- Trześniów, kościół św. Stanisława (1893-1898)
- Kozowa (Ukraina), kościół św. Stanisława (1895-1902)
- Błażowa, kościół św. Marcina (1896-1900)
- Ciężkowice, kościół św. Andrzeja (1901-1903)
- Cieklin, kościół św. Michała Archanioła (1901-1903)
- Zaleszany, kościół św. Mikołaja (1903-1906)
- Bruśnik, kościół NMP Wniebowziętej (1903-1904)
- Kraków-Podgórze, kościół św. MB Nieustającej Pomocy, redemptorystów (1903-1906)
- Porąbka Uszewska, grota z Lourdes (1904)
- Poręba Radlna, kościół śś. Piotra i Pawła (1904-1906)
- Tarnów, kościół św. Rodziny, misjonarzy (1904-1906)
- Piotrkowice, kościół św. Michała Archanioła (1904-1907)
- Święty Józef k. Kołomyi (Ukraina), kościół św. Józefa (1905-1908)
- Kraków-Podgórze, kościół św. Józefa (1905-1909)
- Kasinka Mała, kościół Nawiedzenia NMP (1906)
- Dębno, kaplica cmentarna (1906)
- Klecza Dolna, kościół św. Wawrzyńca (1906-1908)
- Nowy Sącz-Biegonice, kościół św. Wawrzyńca (1906-1909)
- Bielcza, kościół MB Anielskiej (1906-1909)
- Tłuste (Ukraina), kościół św. Trójcy (1907-1912)
- Szczepanów, kościół św. Marii Magdaleny (1907-1914)
- Czortków (Ukraina), kościół św. Stanisława, dominikanów (1908-1910)
- Jadowniki Podgórne, kościół św. Prokopa (1908-1910)
- Siedliska-Bogusz, kościół Narodzenia NMP (1908-1912)
- Jordanów, kościół Trójcy Św. (1908-1913)
- Sokołów Małopolski, kościół św. Jana Chrzciciela (1908-1913)
- Porąbka Uszewska, kościół św. Andrzeja (1910-1918)
- Górno, kościół Ofiarowania NMP (1911-1913)
- Jedlicze, kościół św. Antoniego Padewskiego (1911-1925)
- Izdebki, kościół Zwiastowania NMP (1912-1918)
- Lubatowa, kościół św. Stanisława (1912-1919)
- Żeleźnikowa, kościół św. Michała Archanioła (1912-1924)
- Wietrzychowice, kościół NMP Wniebowziętej (1917-1924)
- Otfinów, kościół śś. Piotra i Pawła (1918-1929)
- Łężkowice, kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa (1919-1921)
- Łapczyca, kościół św. Anny (1920-1928)
- Niewodna, kościół św. Anny (1921-1925)
- Tłuste, cerkiew greckokatolicka (1921-1930)
- Sołoniec Nowy (Rumunia), kościół (1925-1928)
- Lwów-Zamarstynów, kościół św. Franciszka, kapucynów (1925-1929)
- Masłów, kościół Przemienienia Pańskiego (1926-1927)
- Ryglice, kościół św. Katarzyny (1928-1940)
- Chmieliska (Ukraina), kościół Podwyższenia Krzyża Św. (1929-1930)
- Suków. kościół MB Królowej Polski (1930)
- Miejsce Piastowe, kościół michalitów (1931-1935)
- Sułoszowa, kościół św. Jana Chrzciciela (1930-1938), wspólnie ze S. Szyllerem
- Chodów, kościół św. Jana Chrzciciela (1932-1937)

Kościoły rozbudowane i przebudowane wg proj. Sas-Zubrzyckiego:

- Szczucin, kościół św. Marii Magdaleny (1905), dobudowa naw bocznych
- Trzciana, kościół św. Małgorzaty (1905-1907), dobudowa nawy południowej
- Kraków, kościół św. Wincentego a Paulo, misjonarzy (1911-1912), budowa transeptu i prezbiterium
- Borzęcin, kościół Narodzenia NMP (1912-1917, 1922), rozbudowa
- Tarnobrzeg, kościół dominikanów (1904-1909), dobudowa naw bocznych i wieży

Obiekty użyteczności publicznej:

- Myślenice, siedziba Urzędu Miasta (1898)
- Zator, ratusz (1902)
- Jordanów, gmach Sądu (1903)
- Niepołomice, ratusz (1903)
- Kraków, budynek klasztoru bernardynów od ul. Bernardyńskiej (1907)
- Brzozów, gmach Towarzystwa Gimnastycznego Sokół (1909-1910)
- Myślenice, internat szkolny, Jagiellońska 2 (1910)
- Jordanów, ratusz (1911)
- Myślenice, siedziba Straży Pożarnej, Kościuszki 16 (1911)

Kamienice i wille prywatne:

- Kraków, dom czynszowy Zimlera, ul. Kurniki 3 (1892), wspólnie z J. Donhajzerem
- Krosno, dom Andrzeja Lenika, Lwowska 6 (1898)
- Kraków, dom własny, ul. Słowackiego 7 (1896)
- Kraków, dom czynszowy, Słowackiego 9 (1899)
- Kraków, pałac Włodka, ul. św. Filipa 25 (1899), realizacja proj. Wilhelma Brücknera
- Zabierzów, willa własna, ul. Krakowska 149 (1901)
- Myślenice, dom czynszowy, Rynek 4 (1911)

Tekst umieszczony 11.09.2003, ostatnio aktualizowany 05.10.2007
Dziękuję panu Janowi Tyssonowi, wnukowi architekta, za cenne wskazówki i informacje.

LITERATURA

Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982
Stefański K., Jan Sas Zubrzycki i Andrzej Lenik - z pracowni architekta i rzeźbiarza, Wrocław 2004
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013
Rożek M., Urbs celeberrima. Przewodnik po zabytkach Krakowa, Kraków 2006

Kościoły i kaplice projekowane przez Jana Sas-Zubrzyckiego